ИНСТИНКТ

ИНСТИ́НКТ (лат. instinctus – пайда болуу, ой­гонуу) – организмдин тарыхый өрчүү процессинде иштелип чыккан, алардын белгилүү тиричилик шартына ыңгайлануусунун бирден-бир форма­сы. Жаныбар түрүнө тубаса мүнөздүү жүрүм-ту­румуна түрткү болуучу татаал кыймыл-аракет­теринин жыйындысы. И. жаныбардын шарт­туу ж-а шартсыз рефлекстик ж-а аракеттери­нин татаал чиеленген элементтери. И. нерв сис­темасы татаал бардык жаныбарларда байкалат. Мындай кубулуштарды балыкта, канаттууда, сүт эмүүчүдө, айрыкча топтошуп жашоочу курт­кумурскалардан көрүүгө болот. И. П. Павловдун пикири б-ча жаныбарда И. ар түрдүү, биол. маа­нисине карата бир нече топторго бөлүнөт: азык издөө (олжосун аңдуу, кышка карата азык даяр­доо ж. б. у. с.), коргонуу (мис., тиш, тырмак­тын, жүрүм-турумунун ар кандай позалары), жыныстык (балыктардын урук таштоо учурун­дагы миграциясы, канаттуунун ж-а сүт эмүүчү­нүн үйүгүшүүсү), ата-энелик (тукумуна кам көрүү, уя салуу, эмизүү ж. б.). Адамдын И-и аң-сезим­ге байланыштуу, себеби адамдын жүрүш-туру­шу коомдук турмуш, социалдык мамилелер м-н жөнгө салынып, жогорку нерв системасы­нын өзгөчө формаларынын негизинде калыпта­нат. И-ти изилдөөнүн медицинада психикалык ооруларды аныктоо үчүн, ветеринарияда жаны­барларды тандоодо ж-а байырлаштырууда, а. ч. зыянкечтерин жоготууда мааниси чоң.