АНЫКТАМА

АНЫКТАМА, д е ф и н и ц и я (лат. definitio – аныктама) – адатта терминдин мазмунун ачуу максатында анын олуттуу белгилерин таап, санап чыгуу менен кыска так түшүндүрүлүшү, таанып билүү натыйжаларын түшүнүк түрүндө жыйынтыктоонун негизги логикалык ыгы. Бир нерсеге аныктама берилгенде, биринчиден, аны менен байланыштуу объектилер системасындагы ошол нерсенин орду белгиленет, экинчиден ошол системанын ичиндеги анын аткара турган функ­циясы көрсөтүлөт. Аныктама берүүнүн эки (формалдык жана мазмундук) жолу бар. Аныктаманын жалпы шарт­тары формалдуу логикада изилденет. Реалдуу аныктаманын жардамы аркылуу нерселер өздөрүнө гана таандык өзгөчө мүнөздөмөлөрү менен айыр­маланышат. Аныктама (тил таануу или­минде) номиналдык аныктаманын жардамы аркасында татаал сөз айтымдарын кыскартуу үчүн илимге жаңы терминдер киргизилет, алардын маанилери аныкталат, такталат ж. б. Семантикалык аныктама – аныкталчу тилдеги кандайдыр бир сөз айтымы, ал эми аныктагыч кандайдыр бир нерсе болуп саналат (мис., «беш бурчтук» деген сөз беш жаты бар көп бурчтукту билдирет). Генетикалык аныктама – аныкталчу предмет аны пайда кылуунун, жаратуунун, түзүүнүн ыкмаларын көрсөтүү аркылуу пайда болот (мис., «айлана кандайдыр бир тегиздиктеги кыймылсыз чекиттин тегерегинде айлануу жолу менен пайда болгон туюк ийри сызык болуп саналат»).