АМИНКИСЛОТАЛАРЫ

АМИНКИСЛОТАЛАРЫ – молекуласында карбоксил (СООН) жана амин (NH₂) топтору бар органикалык бирикмелер. Амин топтордун жайгашышына жараша α-, β-, γ- аминкталары деп бөлүнөт.α-А. жогорку температурада (220-315°С) эрий турган түссүз кристалл түрүндөгү заттар, сууда жакшы эрийт, көпчүлүк органикалык эриткичтерде эрибейт. Белок молекулалары аминокислоталарынан турат жана аны гидролиздөөдөн 20дан ашык аминокислоталар алынган. Алар α-, β- каныкпаган карбон кислоталарына аммиакты кошуудан алынат. 1926-ж. В. М. Родионов реакцияны бир баскычта жүргүзүү жолун, б. а. чексиз карбон кислоталарына аммиакты кошуу реакциясын сунуш кылган.
${\ce {R-CH=C_{-COOH}^{-COOH}\quad ->[NH_{3}]\quad R-CH_{-NH}^{-C_{-COOH}^{-COOH}}\quad ->[t]\quad R-CH_{-NH_{2}}^{-CH_{2}COOH}{+CO_{2}}}}$
Бир NH₂ жана бир СООН тобун кармап турса моноамин карбон кислоталары, мисалы, NH.-CH.-COOH (глицин), эгерде эки NH₂ жана бир СООН тобу болсо диамин карбон кислоталары NH₂-CH₂- (СН₂)₃ CH(NH₂)₃-COOH (лизин), ал эми бир NH₂, эки СООН тобу бар кислоталар моноамин дикарбон кислоталары деп аталат. Аминкислоталары амфотердик касиетке ээ. Белок молекуласы аминкислоталарынан тургандыктан тирүү организм үчүн мааниси өтө чоң. Медицинада дары-дармек катары, тамак-аш өнөр жайында, кээ бири пластмасса жана синтездик була алууда, мал чарбасында жана ветеринарияда, малды тоюттандырууда колдонулат.

Ад.: Нейланд О. Я. Органическая химия. М., 1990; Адылов С. А., Асанов Ү. А. Органикалык химия. Б., 1991.

Ж. Медетбекова.