АМИНДЕР

АМИНДЕР – аммиактагы NH₃ суутектин бир, эки же үч атомунун органикалык радикалдар (R) менен орун алмашуусунан пайда болгон бирикмелер. Суутектин орун алмашкан атомдорунун санына жараша биринчилик (RNH₂), экинчилик (R₂NH) жана үчүнчүлүк (R₃N) болуп бөлүнөт (мында Rсн., с₂н₅, с₆н_п, с₆н₅ ж. б.). Радикалдардын түзүлүшүнө жараша алар алифаттык (метиламин CH₃NH₂), алициклдүү (циклогексиламин C₆H₁₁NH₂), ароматтуу (фениламин же анилин C₆H₅NH₂) жана гетероциклдүү [2- аминопиридин C5H4N(NH2)] болуп айырмаланат. Молекуласындагы амин топторунун санына жараша моно-, ди-, три- жана полиаминдер деп аталат. Жөнөкөй аминдер – аммиак жыттуу газ, ири молекулалык массалуу аминдер суюктук жана катуу заттар. Ал негиздик касиетке ээ, кислоталар менен сууда эрүүчү туздарды пайда кылат. Катализатордун таасири менен спирттерге NH₃ кошкондо биринчилик, экинчилик жана үчүнчүлүк аминдер пайда болот: формула жазылат. Нитробирикмелерди калыбына келтирүү ж. б. жолдор менен да алынат. Аминдер өнөр жайларда боёк, дары-дармек заттарды, капрон, нейлон буласы алынуучу полимерлерди өндүрүүдө кеңири колдонулат. Алифаттык аминдер нерв системасына зыяндуу. Кээ бир ароматтык аминдер канцерогендүү болгондуктан адамдын табарсыгында рак оорусунун пайда болушуна алып келет.