АЗОТ ОКСИДДЕРИ

АЗОТ ОКСИДДЕРИ – азоттун кычкылтек менен бирикмелери: N₂0 (чала окиси), N0 (окиси), N0₂ (кош окиси),N₂0₃ (азоттуу ангидрид) жана N₂O_s (азот ангидриди). N₂0 – жагымдуу жыты, тат­туураак даамы бар, түссүз газ. – 89°Сде суюк, ал эми t‑91°Cдe катуу абалга өтөт. 0°Сде бир көлөм сууда 1,3 көлөм эрийт. Туруксуз болгондуктан жеңил ажырап, кычкылтек менен азотту пайда кылат: 2N₂0->2N₂+0₂. Ал аммоний нитратын ажыратуудан алынат: NH₄N0₃->N₂0+2H₂0. Ме­дицинада анестезия үчүн колдонулат. N0 – түссүз газ, кайноо t‑151,8 °C, эрүү t‑163,7 °C. Өнөр жай­да электр жаасында аммиакты окистендирүү жолу менен, лабораторияда суюлтулган азот кислота­сын таза жез металлына таасир этүүдөн алынат: Cu+8HN0₃=3Cu(N0₃)₂+2N0+4H₂0. Абада окистенип, күрөң түстөгү N0₂re айланат, сууда начар эрийт. Жегичтер, кислоталар, суу менен реак­цияга кирбейт. Негизинен азот кислотасын алуу үчүн колдонулат. N0₂ – күрөң түстөгү, тумчук­тургуч жыты бар газ. – 21,15°Сде күрөң кызыл суюктукка айланат. Сууда эрип, азоттуу жана азот кислоталарын: 2N0₂+H₂0<-> HN0₂+HN0₃, жегичтер менен нитраттарды пайда кылат. Негизинен азот кислотасын алуу үчүн колдонулат. N₂0₃ – ка­димки шартта туруксуз, -3,5°С кайнайт. Суу менен реакцияга кирип, азоттуу кислотаны пайда кылат. Азот ангидриди N₂0₅ катуу кристалл, 32,3°Сде эрийт. Суу менен реакцияга кирип азот кислотасын жана жегичтер менен реакцияланышып туздарды пайда кылат: N₂0₅+H₂0=2HN0₃; N₂0₅+2Na0H=2NaN0₃+H₂0. Күчтүү окистендир­гич болгондуктан көп органикалык заттар менен да өз ара аракеттенишет.

Б. Бегалиева.