АТОМИСТИКА

АТОМИСТИКА а т о м и з м ‒ материянын үзүлмө (дискреттүү) түзүлүшү ж-дөгү окуу (атомдор, молекулалар ж. б. макробөлүкчөлөр). Материя үзүлмөлүү (дискреттүү) жана туташтык (үзүлбөгөндүк) биримдигинен тураарын түшүндүрөт. А. ж-дөгү окуу байыркы Индиянын филос. агымдарында берилген. Кийинчерээк Левкипп, Демокрит, Лукреций, Эпикур ж. б. антикалык философтор толуктап жана бир негизге келтиришкен. Алар атомдор бөлүнгүс, чектүү жана эӊ майда бөлүкчөлөр, ал бардан жок болбойт, жоктон бар болбойт деп эсептешкен. Атомдордун аздыгынан же көптүгүнөн, салмагынан, ылдамдыгынан жана бири-бирине болгон жайгашуусунан заттардын Ааламдагы чексиз түрлөрү түзүлөт деп түшүндүрүшкөн. А. идеясы экперименталдык табият таануу алкактарында, баарынан мурда химия менен физикада ар тараптуу иштерди жүргүзүү үчүн кубаттуу колдоого ээ болгон. Атом түшүнүгүнүн өзү мурдагы каймана, үстүрт көрсөтүүлөрдөн арылып, химияда элементтин хим. касиеттерин алып жүргөн ажырагыс бөлүгүн түшүндүрүп калды. Заттын бир же бир нече атомдордон турган эӊ кичине бөлүгүн молекула деп аташты. А. табият таануунун кыйла фундаменталдуу проблемаларын чечүүгө жол ачты. Макротелолордун касиеттерин жана закондорун билүү менен атомдордун жана молекулалар дын касиеттерин, кыймылын жөнөкөй жол менен түшүндүрүүгө боло тургандыгы аныкталды (хим., реакциялардын табияты, жылуулуктун молекулалык-кинетикалык теориясы. Физиканын статистикалык закондору ж. б. у. с.). Энергиянын нур чыгаруу, жутулуу процесстеринин жана фотоэффекттин үзүлмө мүнөзүнүн ачылышы мүмкүндүк берди, аларда болсо кванттык талаалар атомдор сыпатында каралат.

                                                                                                                    Г. Т. Ботоканова.