АВСТРАЛИЯЛЫКТАР
АВСТРАЛИЯЛЫКТАР ‒ 1) Австралиянын жерг. калкы (аборигендер). Саны 517 200 киши (2006). Австралия калкынын 2,5% тин түзөт. А-дын тили 26 топко бөлүнүп, 500 (кээ бир изилдөөлөрдө 200) диалектиде, көп бөлүгү англис тилинде же пиджин инглиш тилинде сүйлөшөт. А-дын ата-бабалары 40 миӊдей жыл мурда түш.-чыгыш Азиядан келгендер. Алар 500гө жакын урууга бириккен. Ар уруунун өзүнчө аймагы болгон. Алардын ичинен белгилүүлөрү: Австралиянын түш. чыгышында ‒ камиларой, курнай, нарриньер; чыгышында ‒ вакка, каби; борб. бөлүгүндө ‒ арабан, аранда, варрамунга, диери; түн.-батышында ‒ кариера, ньоль-ньоль аттуу уруулары мекендешет. Аборигендер 19-к-га чейин негизинен аӊчылык жана балык уулоочулук менен кесиптенип, жыгач, сөөк, таш куралдарды колдонушкан. Кээ бир уруулар негизги курал катары бумерангды пайдаланышкан. А. ыйык деп эсептешкен буюмдардын беттерине, өз денелерине сүрөттөрдү тартышып, тотемдик түшүнүктөгү магиялык ырым-жырымдарды жасашкан. Алар евр. колониялаштырууга чейин 300 миӊ адам болсо, түпкү-жерг. элдин резервацияланышы, жугуштуу оорулардын таралышы жана ачкачылыктын негизинде 1966-ж. 40 миӊи гана калган. Дүйнөлүк экинчи согуштан кийин турмуш шарттары жакшырып, элдин саны өстү. 1967-ж. аборигендерге бардык граждандык укуктар берилген. Азыркы мезгилде А-дан интеллигенция пайда болуп, элдин 70%и шаарда, шаарчаларда жашашат; 2) улут, Австралиянын негизги калкы, саны 25 903 700 киши (2021). А-дын курамын ‒ аборигендер (2,5%), европалыктар (93,5%), азиялыктар (4%) түзөт. Англис тилинин австралия диалектисинде сүйлөшөт. 17-к-дын башталышында Австралияга Европадан алгач голландиялык моряктар келген. 1768‒71-жылдагы Ж. Куктун экспедициясынан кийин Австралияга Англиядан, Ирландиядан, Шотландиядан; 1851‒61-ж. Австралиядан алтын табылгандан кийин Германия, Нидерландия, Грекия, Италия, Кытай, АКШ, Канададан эмигранттар келген. А-тар 400 миӊден 1200 миӊге чейин өскөн. 1901-ж. 1-январда колониялар Австралия Союзуна биригип, доминион укугуна ээ болушат. Экинчи дүйнөлүк согуштун аягында Австралиянын эли 7,4 млнго жакын адамды түзсө, согуштан кийин 5 млн адам көчүп келген. Австралияда азыркы мезгилде 100дөн ашык улут жашап, 75‒100 тилде сүйлөшөт. Калкынын 85%ке жакыны шаарда жашашат. Дини б-ча негизинен христиандар. Кыштактарда жашаган А-дын негизги кесиби ‒ кой чарбачылык, вино жасоо, о. эле тамеки, кант камышын өстүрүшөт.
Ш. Керимова