АЙЛАНА

 – берилген чекиттен (О борборунан) бирдей алыстыкта жаткан тегиздиктеги ийри сызык. Анын О борбору м‑н анын кандайдыр чекитин туташтыруучу R кесиндиси А‑нын радиусу (а, сүрөт). А‑нын эки чекитин туташтырган кесинди хорда (б, сүрөт), борбору аркылуу өткөн эң узун хорда диаметр деп аталат. Хордага перпендикуляр болгон диаметр аны тең 2ге бөлөт. Жалпы че­китке ээ болуп, эки хордадан пайда болгон бурч ичтен сызылган бурч. Чокусу А‑нын борборун­да жаткан бурч борб. бурч (в, сүрөт). Ичтен сызылган бурч жаанын жарымы м‑н өлчөнөт ж‑а ошол эле жааны камтыган борб. бурчтун жа­рымына барабар (в, сүрөт). Кесүүчү эки түз сызык аркылуу пайда болгон бурч анын эки жагы аркылуу чектелген жаанын жарым айырмасы аркылуу өлчөнөт (г, сүрөт). А‑дагы чекит аркы-

луу бир гана жаныма жүргүзүүгө болот. Бул жаныма ал чекит аркылуу жүргүзүлгөн радиус­ка перпендикуляр (д, сүрөт). Эгер А‑нын сыр­тында жаткан М чекити аркылуу ага карата кесүүчү түз сызык жүргүзүлсө, анда М чеки­тинен А‑ны кесүүчү чекиттерге чейинки ара­лыктардын көбөйтүндүсү М чекитинен А‑га чейинки жаныманын уз‑нун квадратына барабар (ж, сүрөт). А‑нын уз‑нун анын диаметри­не болгон катышы бардык А‑лар үчүн бирдей. Бул катыш трансценденттик сан ж‑а гр. «л» тамгасы м‑н белгиленет, сан мааниси я =3,614159... А‑нын уз. = 2nR. Тегиздиктин А. м‑н чек­телген ж‑а анын борборунун камтыган бөлүгү тегерек деп аталат. Декарттык тик бурчтуу координаталар системасында А‑нын теңдемеси (х – а)¹ + (у – Vf = R² түрүндө жазылат, мында а ж‑а Ь – берилген А‑нын борборунун коорди­наталары.

Б .Э. Канетов.