Difference between revisions of "АРАБА"
м (→top: категория кошуу) |
|||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АРАБА –''' жүк <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> жүргүнчү ташуучу, дөңгөлөктүү чарбалык унаа. Алгач согуш ишинде транспорт, кийин жол жүрүүгө, жүк ташууга, ошондой эле көчмө турак жай катары да колдонулган. Археологиялык изилдөөлөрдүн негизинде Вавилон аймагындагы байыркы Киш шаарынын (азыркы Охеймир шаары, Ирак) ордунан, шумерлердин шаар-мамлекети Урумдан (Ур, азыркы Тель-Мукаяр шаары,Ирак), Кавказдан ж. б. жерлерден аскердик[[File:АРАБА_22.png | thumb|none]] | '''АРАБА –''' жүк <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> жүргүнчү ташуучу, дөңгөлөктүү чарбалык унаа. Алгач согуш ишинде транспорт, кийин жол жүрүүгө, жүк ташууга, ошондой эле көчмө турак жай катары да колдонулган. Археологиялык изилдөөлөрдүн негизинде Вавилон аймагындагы байыркы Киш шаарынын (азыркы Охеймир шаары, Ирак) ордунан, шумерлердин шаар-мамлекети Урумдан (Ур, азыркы Тель-Мукаяр шаары,Ирак), Кавказдан ж. б. жерлерден аскердик[[File:АРАБА_22.png | thumb|none]] | ||
Арабалардын калдыктары табылган. Алар б. з. ч. 3-миң жылдыктын акырында, балким андан да мурда колдонулган. Аскердик Арабалар чыгыштагы байыркы мамлекеттерде (Ассирия, Персия, Кытай, Индостан ж. б.) согуш мезгилинде кенен пайдаланылган. Алардын бир нече түрү | Арабалардын калдыктары табылган. Алар б. з. ч. 3-миң жылдыктын акырында, балким андан да мурда колдонулган. Аскердик Арабалар чыгыштагы байыркы мамлекеттерде (Ассирия, Персия, Кытай, Индостан ж. б.) согуш мезгилинде кенен пайдаланылган. Алардын бир нече түрү болгон. Жалгыз же эки ат чегилген кош дөңгөлөктүү Арабада эки аскер – арабакеч <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> найза, кылыч, саадак <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> куралданган аскер – жоокер отурган. Төрт ат чегилген төрт дөңгөлөктүү Арабага курал-жарактар жүктөлгөн, аттарга соот жабылган. Мындай Арабалар алдыңкы катарда, жөө аскерлер алардан кийин жүргөн. Тарыхый жазма маалыматтарга <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Алтайдагы дөбө-мүрзөлөрдөгү табылгаларга караганда байыркы түрк тилдүү көчмөн уруулар (сак-скифтер) бир жерден экинчи жерге көчкөндө, жазында жаздоого, жайында жайлоого, күзүндө күздөөгө, кышында кыштоого жеңил <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> жүк Араба <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> көчүп конгон. Жеңил Арабага кош ат, жүк Арабага кош өгүз чегилген. 568-жылы Батыш түрк кагандыгында болгон Византия элчиси Земарх кагандын жибек кездемелер <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> асемделин жасалган чатыр ичинде, дөңгөлөктүү бийик тактага отуруп кабыл алгандыгын <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> үстү жыгачтан жасалып, ичи кийиз <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> капталган, терезеси бар дөңгөлөкөктүү үйү <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> кийизден жасалган түрк Арабасы бар экенин жазат. Абу-Абдаллах Мухаммед Ибн Бат (14-кылым), кыпчактарда төрт дөңгөлөктүү Араба жасалып, ага эки же бир нече ат чегилээрин, жыгачтан жасалган ар түрдүү үстү жабык Арабалар да болорун, анын ичине уктоого да, тамак ичүүгө да ылайыктуу экендигин, көчкөндө кыпчак аялдары ушундай Арабага отуруп, эркектери ат минерин айткан. Скифтер тууралуу Гиппократ: «Алар төрт же алты дөңгөлөктүү, кийиз <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> каптал­ган, үй сыяктуу курулган боз үйлөрдө жаша­ган. Андан жаан да, күн да, жел да өтпөйт. Бул үстү жабык Арабалар өгүзгө чегилет» – деп эскерет. Орто Азия <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Жакынкы Чыгыш элдеринде жүк ташуу үчүн дөңгөлөктөрүнүн диаметри 2 жге чейин жеткен кош дөңгөлөктүү Арабаларды пайдаланышкан.[[File:АРАБА_23.png | thumb|none]] | ||
Ал эми жеңил Арабалар жол жүрүүгө арналган. Ушул сыяктуу Арабалар Европанын түштүгүндө, Кавказ, Түркия, Испания, Индия, | Ал эми жеңил Арабалар жол жүрүүгө арналган. Ушул сыяктуу Арабалар Европанын түштүгүндө, Кавказ, Түркия, Испания, Индия, Монголия ж. б. мамлекеттерде кеңири тараган. Учурда кош дөңгөлөктүү <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> төрт дөңгөлөктүү Арабалар негизинен чарба иштеринде, ал эми жеңил Арабалар эс алуу жайларында, циркте ж. б. колдоонулат.<br> ''Ш. Керимова. ''<br> | ||
[[Категория:1-Том]] | |||
10:08, 12 Сентябрь (Аяк оона) 2024 -га соңку версиясы
АРАБА – жүк жана жүргүнчү ташуучу, дөңгөлөктүү чарбалык унаа. Алгач согуш ишинде транспорт, кийин жол жүрүүгө, жүк ташууга, ошондой эле көчмө турак жай катары да колдонулган. Археологиялык изилдөөлөрдүн негизинде Вавилон аймагындагы байыркы Киш шаарынын (азыркы Охеймир шаары, Ирак) ордунан, шумерлердин шаар-мамлекети Урумдан (Ур, азыркы Тель-Мукаяр шаары,Ирак), Кавказдан ж. б. жерлерден аскердик
Арабалардын калдыктары табылган. Алар б. з. ч. 3-миң жылдыктын акырында, балким андан да мурда колдонулган. Аскердик Арабалар чыгыштагы байыркы мамлекеттерде (Ассирия, Персия, Кытай, Индостан ж. б.) согуш мезгилинде кенен пайдаланылган. Алардын бир нече түрү болгон. Жалгыз же эки ат чегилген кош дөңгөлөктүү Арабада эки аскер – арабакеч жана найза, кылыч, саадак менен куралданган аскер – жоокер отурган. Төрт ат чегилген төрт дөңгөлөктүү Арабага курал-жарактар жүктөлгөн, аттарга соот жабылган. Мындай Арабалар алдыңкы катарда, жөө аскерлер алардан кийин жүргөн. Тарыхый жазма маалыматтарга жана Алтайдагы дөбө-мүрзөлөрдөгү табылгаларга караганда байыркы түрк тилдүү көчмөн уруулар (сак-скифтер) бир жерден экинчи жерге көчкөндө, жазында жаздоого, жайында жайлоого, күзүндө күздөөгө, кышында кыштоого жеңил жана жүк Араба менен көчүп конгон. Жеңил Арабага кош ат, жүк Арабага кош өгүз чегилген. 568-жылы Батыш түрк кагандыгында болгон Византия элчиси Земарх кагандын жибек кездемелер менен асемделин жасалган чатыр ичинде, дөңгөлөктүү бийик тактага отуруп кабыл алгандыгын жана үстү жыгачтан жасалып, ичи кийиз менен капталган, терезеси бар дөңгөлөкөктүү үйү жана кийизден жасалган түрк Арабасы бар экенин жазат. Абу-Абдаллах Мухаммед Ибн Бат (14-кылым), кыпчактарда төрт дөңгөлөктүү Араба жасалып, ага эки же бир нече ат чегилээрин, жыгачтан жасалган ар түрдүү үстү жабык Арабалар да болорун, анын ичине уктоого да, тамак ичүүгө да ылайыктуу экендигин, көчкөндө кыпчак аялдары ушундай Арабага отуруп, эркектери ат минерин айткан. Скифтер тууралуу Гиппократ: «Алар төрт же алты дөңгөлөктүү, кийиз менен капталган, үй сыяктуу курулган боз үйлөрдө жашаган. Андан жаан да, күн да, жел да өтпөйт. Бул үстү жабык Арабалар өгүзгө чегилет» – деп эскерет. Орто Азия жана Жакынкы Чыгыш элдеринде жүк ташуу үчүн дөңгөлөктөрүнүн диаметри 2 жге чейин жеткен кош дөңгөлөктүү Арабаларды пайдаланышкан.
Ал эми жеңил Арабалар жол жүрүүгө арналган. Ушул сыяктуу Арабалар Европанын түштүгүндө, Кавказ, Түркия, Испания, Индия, Монголия ж. б. мамлекеттерде кеңири тараган. Учурда кош дөңгөлөктүү жана төрт дөңгөлөктүү Арабалар негизинен чарба иштеринде, ал эми жеңил Арабалар эс алуу жайларында, циркте ж. б. колдоонулат.
Ш. Керимова.