Difference between revisions of "АЛМАТЫ"
м (→top: clean up, replaced: м-н → <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span>, ж-а → <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> (8), а. и. → <span cat='ж.кыск' oldv='а. и.'>анын ичинде</span>) |
|||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АЛМАТЫ''' (1921-ж. чейин Верный, 1993-ж. чейин Алма-Ата) ‒ Казакстандагы шаар, Алматы обл-нун адм. борбору. Иле Ала-Тоосунун түн. этегинде (650‒950 ''м'' бийиктикте), Чоӊ <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Кичи Алматы сууларынын боюнда, деӊиз деӊг. 700‒900 ''м'' бийиктикте жайгашкан. Калкы 1,6 млн (2015). Темир жол бекети. Эл аралык аэропорту бар.Региондун дүӊ продуктусунун үлүшү б-ча Казакстанда А. 1-орунду (14,5%, 2002) ээлейт. Металл буюмдарын өндүрүүчү, оор ма | '''АЛМАТЫ''' (1921-ж. чейин Верный, 1993-ж. чейин Алма-Ата) ‒ Казакстандагы шаар, Алматы обл-нун адм. борбору. Иле Ала-Тоосунун түн. этегинде (650‒950 ''м'' бийиктикте), Чоӊ <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Кичи Алматы сууларынын боюнда, деӊиз деӊг. 700‒900 ''м'' бийиктикте жайгашкан. Калкы 1,6 млн (2015). Темир жол бекети. Эл аралык аэропорту бар. Региондун дүӊ продуктусунун үлүшү б-ча Казакстанда А. 1-орунду (14,5%, 2002) ээлейт. Металл буюмдарын өндүрүүчү, оор ма | ||
[[File:АЛМАТЫ89.png | thumb|Алматы телекөрсөтүү мунарасы.]] | [[File:АЛМАТЫ89.png | thumb|Алматы телекөрсөтүү мунарасы.]] | ||
шина куруу з-ду («Эталон», «Альфа Плюс»), «Монтажинжиниринг» нефть-газ, «Бипарз» мед. жабдуу ж. б., хим. («Казфосфат» , «Нитропродакт» ‒ минералдык жер семирткич), жеӊил («Фараб» ‒ пахта жиби, «Ырыс» ‒ тери иштетүү, булгаары өндүрүү), тамак-аш («Фудмастер» ‒ сүт азыктары, ун комбинаты, «Тян» колбаса, «Сусындар» ‒ пиво <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> алкоголсуз суусундуктар) ж. б. өнөр жайы бар. Сувенирлер («Керамика» ф-касы, «ТУСКИИЗ» ‒ улуттук кийим ж. б.) чыгарылат. 1998-ж. эркин ишкерлер зонасы деп жарыяланган.<br> | шина куруу з-ду («Эталон», «Альфа Плюс»), «Монтажинжиниринг» нефть-газ, «Бипарз» мед. жабдуу ж. б., хим. («Казфосфат» , «Нитропродакт» ‒ минералдык жер семирткич), жеӊил («Фараб» ‒ пахта жиби, «Ырыс» ‒ тери иштетүү, булгаары өндүрүү), тамак-аш («Фудмастер» ‒ сүт азыктары, ун комбинаты, «Тян» колбаса, «Сусындар» ‒ пиво <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> алкоголсуз суусундуктар) ж. б. өнөр жайы бар. Сувенирлер («Керамика» ф-касы, «ТУСКИИЗ» ‒ улуттук кийим ж. б.) чыгарылат. 1998-ж. эркин ишкерлер зонасы деп жарыяланган.<br>Иле Ала-Тоосунун этегиндеги Алматы калаасы ж-дөгү алгачкы жазма даректер ''Рашид ад-Диндин'' эмгектеринде кездешет. 1251‒59-ж. француз королу Людовик IXнун элчиси <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> кытай саякатчысы Чжан Дэ бул шаардын кыйраган калдыктарын өз көзү <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> көргөндүгүн жазган. Аймактын Россияга кошулушуна байланыштуу 1854-ж. Алматы кыш-нын ордуна Иле аскер чеби салынып, кийин Верный чеби деп аталат. 1867-жылдан Верный ш. аталып, Жети-Суу обл-нун борбору болгон. 1918-ж. 2-мартта мында Совет бийлиги орногон. Граждандык согуш жылдарында (1918‒22) Верный ш. Жети-Суунун аскердик <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> саясий борбору болгон. 1921-жылдан азыркы атында. 1924‒25-ж. Кыргыз АССРинин, 1929-жылдан Казак АССРинин, 1936-жылдан Казак ССРинин, 1991‒97-ж. Казакстан Респ-сынын, 1997-жылдан Алматы обл-нун борбору. 1989-ж. анда '' Желтоксон окуясы ''болуп өткөн. | ||
Иле Ала-Тоосунун этегиндеги Алматы калаасы ж-дөгү алгачкы жазма даректер ''Рашид ад-Диндин'' эмгектеринде кездешет. 1251‒59-ж. француз королу Людовик IXнун элчиси <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> кытай саякатчысы Чжан Дэ бул шаардын кыйраган калдыктарын өз көзү <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> көргөндүгүн жазган. Аймактын Россияга кошулушуна байланыштуу 1854-ж. Алматы кыш-нын ордуна Иле аскер чеби салынып, кийин Верный чеби деп аталат. 1867-жылдан Верный ш. аталып, Жети-Суу обл-нун борбору болгон. 1918-ж. 2-мартта мында Совет бийлиги орногон. Граждандык согуш жылдарында (1918‒22) Верный ш. Жети-Суунун аскердик <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> саясий борбору болгон. 1921-жылдан азыркы атында. 1924‒25-ж. Кыргыз АССРинин, 1929-жылдан Казак АССРинин, 1936-жылдан Казак ССРинин, 1991‒97-ж. Казакстан Респ-сынын, 1997-жылдан Алматы обл-нун борбору. 1989-ж. | |||
Казакстан УИАсы, 70тен ашык ЖОЖ (<span cat= | Казакстан УИАсы, 70тен ашык ЖОЖ (<span cat="ж.кыск" oldv="а. и.">анын ичинде</span> Казакстан ун-ти, Курмангазы атн. улуттук консерватория), китепканалар (улуттук, респ., балдар), театрлар, музейлер (Казакстан тарых музейи, Мамл. иск-во музейи, казак жазуучусу М. О. Ауэзовдун үй-музейи, элдик колдонмо өнөр музейи ж. б.), Абай атн. опера <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> балет театры, М. Ю. Лермонтов атн. респ. орус драма, М. Ауэзов атн. казак драма театрлары, цирк, филармония, немец театры бар. «Казакфильм» кинокомпаниясы, мамл. симф. оркестр, мамл. акад. капелла, Курмангазы атн. оркестр, композиторлор союзу иштейт. 1994-жылдан Эл аралык форум, салттуу музыка фестивалы, 1990-жылдан акындар айтышы өткөрүлүп турат. Жер титирөөдөн (акыркы жолу 1911- <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> 1921-ж.) <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> селден бир нече жолу жабыр тарткан, селге каршы курулмалар тургузулган. А-га жакын дүйнөдөгү эӊ ири кышкы спорт комплекси ''Медео ''курулган. Дүйнөдөгү эӊ бийик, орус стилинде эмес, жыгачтан курулган Вознесенск собору (бийикт. 54'' м''; А. П. Зенковдун долбоору б-ча теӊир-тоо көк карагайынан салынган) сакталган. Ун-т, башкы почта ж. б. курулуштарында, конструктивизмдин таасири даана байкалат. Казак УИАнын ансамблинде классика <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> улуттук арх-ра басымдуу. 1990-жылдан жаӊы райондор («Самал» ж. б.), диний курулуштар курулуп, эстеликтер тургузулган.<br>Ад.: ''Маляр И. И''. Алма-Ата. М., 1990.<br> | ||
Ад.: ''Маляр И. И''. Алма-Ата. М., 1990.<br> | |||
''Р. Карачалова, А. Орозов.''<br> | ''Р. Карачалова, А. Орозов.''<br> | ||
14:46, 27 Декабрь (Бештин айы) 2022 -деги абалы
АЛМАТЫ (1921-ж. чейин Верный, 1993-ж. чейин Алма-Ата) ‒ Казакстандагы шаар, Алматы обл-нун адм. борбору. Иле Ала-Тоосунун түн. этегинде (650‒950 м бийиктикте), Чоӊ жана Кичи Алматы сууларынын боюнда, деӊиз деӊг. 700‒900 м бийиктикте жайгашкан. Калкы 1,6 млн (2015). Темир жол бекети. Эл аралык аэропорту бар. Региондун дүӊ продуктусунун үлүшү б-ча Казакстанда А. 1-орунду (14,5%, 2002) ээлейт. Металл буюмдарын өндүрүүчү, оор ма
шина куруу з-ду («Эталон», «Альфа Плюс»), «Монтажинжиниринг» нефть-газ, «Бипарз» мед. жабдуу ж. б., хим. («Казфосфат» , «Нитропродакт» ‒ минералдык жер семирткич), жеӊил («Фараб» ‒ пахта жиби, «Ырыс» ‒ тери иштетүү, булгаары өндүрүү), тамак-аш («Фудмастер» ‒ сүт азыктары, ун комбинаты, «Тян» колбаса, «Сусындар» ‒ пиво жана алкоголсуз суусундуктар) ж. б. өнөр жайы бар. Сувенирлер («Керамика» ф-касы, «ТУСКИИЗ» ‒ улуттук кийим ж. б.) чыгарылат. 1998-ж. эркин ишкерлер зонасы деп жарыяланган.
Иле Ала-Тоосунун этегиндеги Алматы калаасы ж-дөгү алгачкы жазма даректер Рашид ад-Диндин эмгектеринде кездешет. 1251‒59-ж. француз королу Людовик IXнун элчиси жана кытай саякатчысы Чжан Дэ бул шаардын кыйраган калдыктарын өз көзү менен көргөндүгүн жазган. Аймактын Россияга кошулушуна байланыштуу 1854-ж. Алматы кыш-нын ордуна Иле аскер чеби салынып, кийин Верный чеби деп аталат. 1867-жылдан Верный ш. аталып, Жети-Суу обл-нун борбору болгон. 1918-ж. 2-мартта мында Совет бийлиги орногон. Граждандык согуш жылдарында (1918‒22) Верный ш. Жети-Суунун аскердик жана саясий борбору болгон. 1921-жылдан азыркы атында. 1924‒25-ж. Кыргыз АССРинин, 1929-жылдан Казак АССРинин, 1936-жылдан Казак ССРинин, 1991‒97-ж. Казакстан Респ-сынын, 1997-жылдан Алматы обл-нун борбору. 1989-ж. анда Желтоксон окуясы болуп өткөн.
Казакстан УИАсы, 70тен ашык ЖОЖ (анын ичинде Казакстан ун-ти, Курмангазы атн. улуттук консерватория), китепканалар (улуттук, респ., балдар), театрлар, музейлер (Казакстан тарых музейи, Мамл. иск-во музейи, казак жазуучусу М. О. Ауэзовдун үй-музейи, элдик колдонмо өнөр музейи ж. б.), Абай атн. опера жана балет театры, М. Ю. Лермонтов атн. респ. орус драма, М. Ауэзов атн. казак драма театрлары, цирк, филармония, немец театры бар. «Казакфильм» кинокомпаниясы, мамл. симф. оркестр, мамл. акад. капелла, Курмангазы атн. оркестр, композиторлор союзу иштейт. 1994-жылдан Эл аралык форум, салттуу музыка фестивалы, 1990-жылдан акындар айтышы өткөрүлүп турат. Жер титирөөдөн (акыркы жолу 1911- жана 1921-ж.) жана селден бир нече жолу жабыр тарткан, селге каршы курулмалар тургузулган. А-га жакын дүйнөдөгү эӊ ири кышкы спорт комплекси Медео курулган. Дүйнөдөгү эӊ бийик, орус стилинде эмес, жыгачтан курулган Вознесенск собору (бийикт. 54 м; А. П. Зенковдун долбоору б-ча теӊир-тоо көк карагайынан салынган) сакталган. Ун-т, башкы почта ж. б. курулуштарында, конструктивизмдин таасири даана байкалат. Казак УИАнын ансамблинде классика жана улуттук арх-ра басымдуу. 1990-жылдан жаӊы райондор («Самал» ж. б.), диний курулуштар курулуп, эстеликтер тургузулган.
Ад.: Маляр И. И. Алма-Ата. М., 1990.
Р. Карачалова, А. Орозов.