Difference between revisions of "АЛТАЙЛЫКТАР"
м (1 версия) |
м (→top: категория кошуу) |
||
(8 intermediate revisions by 4 users not shown) | |||
1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АЛТАЙЛЫКТАР''' (өздөрүн алтай-кижи деп аташат) – 1) эл, ''Алтай Республикасынын'' (Россия Федерациясы) жергиликтүү калкы. Алтай крайында (69, 876), Кемерово (3357), Новосибирск (472) облустарында, ошондой эле Казакстан, Өзбекстан ж. б. жерлерде да жашашат. Жалпы саны 80, 800, <span cat='ж.кыск' oldv='а. и.'>анын ичинде</span> Россияда (79 773) киши (2010). Мурда Тоолуу Алтай <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Кузнецк Ала-Тоосунда жашаган, алтай тилинде сүйлөгөн түрк тилдүү урууларды жалпысынан Алтайлыктар деп аташкан. Дини – христианчылык, ошондой эле шаманизмди туткандар да, баптисттер да бар. 2) Түштүк Сибирдин батышында жашаган элдердин тобу. Алтайлыктар түндүк <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> түштүк деп эки этнографиялык топко бөлүнөт. Түндүк Алтайлыктар – самодий, кет, угор <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> уйгур, кымак-кыпчак, енисейлик кыргыздар, огуз ж. б. байыркы түрк урууларынын негизинде калыптанышкан. Түштүк Алтайлыктар теле, тугю(тюкю) көчмөн түрк урууларынын, Түрк (552–745-жылдар), Уйгур (745–840-жылдар), Кыргыз (8–13-кылым) кагандыктарынын <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> Алтайга келген монгол урууларынын (13, 15, 18-кылымдар) эсебинен түзүлгөн. 1922-жылы Тоолуу-Алтай автономиялык облусу (1948-жылга чейин Ойрот автономиялык облусу деп аталган), 1991-жылы Тоолуу Алтай Республикасы, 1992-жылдан Алтай Республикасы болуп түзүлгөн. Алтайлыктар мал чарбачылык, дыйканчылык, балык уулоо, аңчылык <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> жыйноочулук <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> кесиптенишип, боз үй <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> жумуру карагай <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> салынган үйлөрдө жашаган. Кендирден токулган узун көйнөк, ыштан, чекмень (чепкен), тон кийишкен. Тамак-ашы негизинен эт, сүт азыктарынан (айран, кымыз, май, курут, быштак ж. б.) даярдалат. Кыргыз элинин этностук жактан калыптанышы Алтайлыктар <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> тыгыз байланыштуу. Этностук жакындыктар Алтайлыктар <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> кыргыздардын | |||
Федерациясы) | [[File:АЛТАЙЛЫКТАР_3.png | thumb|none]] | ||
(69, 876), Кемерово (3357), Новосибирск (472) | байыркы мезгилдерден берки байланышынын натыйжасы. Эки элдин тилинде, турмуш-тиричилигинде, чарбачылыгында <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> каада-салттарында өтө көп окшоштуктар бар. Мисалы, ага, ини, эже, кайни, жээн, куда, кудагый, сеп, энчи, тай, кунан, асый, жылкы ж. б. сөздөр айтылышы, мааниси жагынан бирдей эле түшүнүктү берет. | ||
шаманизмди туткандар да, баптисттер да | [[Категория:1-Том]] | ||
бар. 2) | |||
батышында жашаган | |||
элдердин тобу. | |||
ж-а | |||
кыргыздар, огуз ж. б. байыркы түрк урууларынын | |||
негизинде калыптанышкан. | |||
(тюкю) көчмөн түрк урууларынын, Түрк ( | |||
кагандыктарынын ж-а Алтайга келген монгол | |||
урууларынын (13, 15, 18- | |||
1922- | |||
(1948- | |||
аталган), 1991- | |||
1992-жылдан Алтай Республикасы болуп түзүлгөн. | |||
уулоо, аңчылык ж-а жыйноочулук м-н кесиптенишип, боз үй ж-а жумуру карагай м-н салынган үйлөрдө жашаган. Кендирден токулган | |||
узун көйнөк, ыштан, чекмень (чепкен), тон кийишкен. Тамак-ашы негизинен эт, сүт азыктарынан (айран, кымыз, май, курут, быштак | |||
ж. б.) даярдалат. Кыргыз элинин этностук жактан калыптанышы | |||
Этностук жакындыктар | |||
[[File:АЛТАЙЛЫКТАР_3.png | thumb | none]] | |||
байыркы мезгилдерден берки байланышынын | |||
натыйжасы. Эки элдин тилинде, турмуш-тиричилигинде, чарбачылыгында ж-а каада-салттарында өтө көп окшоштуктар бар. | |||
эже, кайни, жээн, куда, кудагый, сеп, энчи, тай, | |||
кунан, асый, жылкы ж. б. сөздөр айтылышы, | |||
мааниси жагынан бирдей эле түшүнүктү берет. | |||
09:24, 12 Сентябрь (Аяк оона) 2024 -га соңку версиясы
АЛТАЙЛЫКТАР (өздөрүн алтай-кижи деп аташат) – 1) эл, Алтай Республикасынын (Россия Федерациясы) жергиликтүү калкы. Алтай крайында (69, 876), Кемерово (3357), Новосибирск (472) облустарында, ошондой эле Казакстан, Өзбекстан ж. б. жерлерде да жашашат. Жалпы саны 80, 800, анын ичинде Россияда (79 773) киши (2010). Мурда Тоолуу Алтай жана Кузнецк Ала-Тоосунда жашаган, алтай тилинде сүйлөгөн түрк тилдүү урууларды жалпысынан Алтайлыктар деп аташкан. Дини – христианчылык, ошондой эле шаманизмди туткандар да, баптисттер да бар. 2) Түштүк Сибирдин батышында жашаган элдердин тобу. Алтайлыктар түндүк жана түштүк деп эки этнографиялык топко бөлүнөт. Түндүк Алтайлыктар – самодий, кет, угор жана уйгур, кымак-кыпчак, енисейлик кыргыздар, огуз ж. б. байыркы түрк урууларынын негизинде калыптанышкан. Түштүк Алтайлыктар теле, тугю(тюкю) көчмөн түрк урууларынын, Түрк (552–745-жылдар), Уйгур (745–840-жылдар), Кыргыз (8–13-кылым) кагандыктарынын жана Алтайга келген монгол урууларынын (13, 15, 18-кылымдар) эсебинен түзүлгөн. 1922-жылы Тоолуу-Алтай автономиялык облусу (1948-жылга чейин Ойрот автономиялык облусу деп аталган), 1991-жылы Тоолуу Алтай Республикасы, 1992-жылдан Алтай Республикасы болуп түзүлгөн. Алтайлыктар мал чарбачылык, дыйканчылык, балык уулоо, аңчылык жана жыйноочулук менен кесиптенишип, боз үй жана жумуру карагай менен салынган үйлөрдө жашаган. Кендирден токулган узун көйнөк, ыштан, чекмень (чепкен), тон кийишкен. Тамак-ашы негизинен эт, сүт азыктарынан (айран, кымыз, май, курут, быштак ж. б.) даярдалат. Кыргыз элинин этностук жактан калыптанышы Алтайлыктар менен тыгыз байланыштуу. Этностук жакындыктар Алтайлыктар менен кыргыздардын
байыркы мезгилдерден берки байланышынын натыйжасы. Эки элдин тилинде, турмуш-тиричилигинде, чарбачылыгында жана каада-салттарында өтө көп окшоштуктар бар. Мисалы, ага, ини, эже, кайни, жээн, куда, кудагый, сеп, энчи, тай, кунан, асый, жылкы ж. б. сөздөр айтылышы, мааниси жагынан бирдей эле түшүнүктү берет.