Difference between revisions of "АМИНКИСЛОТАЛАРЫ"
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АМИНКИСЛОТАЛАРЫ''' – молекуласында карбоксил (СООН) <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> амин (NH<sub>2</sub>) топтору бар | '''АМИНКИСЛОТАЛАРЫ''' – молекуласында карбоксил (СООН) <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> амин (NH<sub>2</sub>) топтору бар органикалык бирикмелер. Амин топтордун жайгашышына жараша α-, β-, γ- аминкталары деп бөлүнөт.α-'''А.''' жогорку темп-рада (220-315°С) эрий турган түссүз кристалл түрүндөгү заттар, сууда жакшы эрийт, көпчүлүк орг. эриткичтерде эрибейт. Белок молекулалары А-нан турат <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> аны гидролиздөөдөн 20дан ашык А. алынган. Алар α-, β- каныкпаган карбон к-таларына аммиакты кошуудан алынат. 1926-ж. В. М. Родионов реакцияны бир баскычта жүргүзүү жолун, б. а. чексиз карбон к-таларына аммиакты кошуу реакциясын сунуш кылган.<br><chem>R - CH = C _{{-COOH}}^{-COOH} | ||
\quad ->[NH_3] \quad | \quad ->[NH_3] \quad | ||
R - CH_{- NH} ^{ - C _{{-COOH}}^{-COOH}} | R - CH_{- NH} ^{ - C _{{-COOH}}^{-COOH}} | ||
\quad ->[t] \quad | \quad ->[t] \quad | ||
R - CH_{- NH_2} ^{ - CH_2COOH} {+ CO_2}</chem><br> | R - CH_{- NH_2} ^{ - CH_2COOH} {+ CO_2}</chem><br> Бир NH<sub>2</sub> <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> бир СООН тобун кармап турса моноамин карбон кислоталары, мисалы, NH.-CH.-COOH (глицин), эгерде эки NH<sub>2</sub> <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> бир СООН тобу болсо диамин карбон кислоталары NH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>- (СН<sub>2</sub>)<sub>3</sub> | ||
Бир NH<sub>2</sub> <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> бир СООН тобун кармап турса моноамин карбон | CH(NH<sub>2</sub>)<sub>3</sub>-COOH (лизин), ал эми бир NH<sub>2</sub>, эки СООН тобу бар кислоталар моноамин дикарбон кислоталары деп аталат. Аминкислоталары амфотердик касиетке ээ. Белок молекуласы Аминкислоталарынан тургандыктан тирүү организм үчүн мааниси өтө чоң. Медицинада дары-дармек катары, тамак-аш өнөр жайында, кээ бири пластмасса <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> синтездик була алууда, мал чарбасында <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> ветеринарияда, малды тоюттандырууда колдонулат. | ||
CH(NH<sub>2</sub>)<sub>3</sub>-COOH (лизин), ал эми бир NH<sub>2</sub>, эки СООН тобу бар | |||
''Ад''.: ''Нейланд О. Я.'' Органическая химия. М., 1990; ''Адылов С. А., Асанов Ү. А.'' Органикалык химия. Б., 1991. | |||
''Ж. Медетбекова.''<br> | ''Ж. Медетбекова.''<br> | ||
10:42, 31 -октябрь (Тогуздун айы) 2023 -деги абалы
АМИНКИСЛОТАЛАРЫ – молекуласында карбоксил (СООН) жана амин (NH2) топтору бар органикалык бирикмелер. Амин топтордун жайгашышына жараша α-, β-, γ- аминкталары деп бөлүнөт.α-А. жогорку темп-рада (220-315°С) эрий турган түссүз кристалл түрүндөгү заттар, сууда жакшы эрийт, көпчүлүк орг. эриткичтерде эрибейт. Белок молекулалары А-нан турат жана аны гидролиздөөдөн 20дан ашык А. алынган. Алар α-, β- каныкпаган карбон к-таларына аммиакты кошуудан алынат. 1926-ж. В. М. Родионов реакцияны бир баскычта жүргүзүү жолун, б. а. чексиз карбон к-таларына аммиакты кошуу реакциясын сунуш кылган.
Бир NH2 жана бир СООН тобун кармап турса моноамин карбон кислоталары, мисалы, NH.-CH.-COOH (глицин), эгерде эки NH2 жана бир СООН тобу болсо диамин карбон кислоталары NH2-CH2- (СН2)3
CH(NH2)3-COOH (лизин), ал эми бир NH2, эки СООН тобу бар кислоталар моноамин дикарбон кислоталары деп аталат. Аминкислоталары амфотердик касиетке ээ. Белок молекуласы Аминкислоталарынан тургандыктан тирүү организм үчүн мааниси өтө чоң. Медицинада дары-дармек катары, тамак-аш өнөр жайында, кээ бири пластмасса жана синтездик була алууда, мал чарбасында жана ветеринарияда, малды тоюттандырууда колдонулат.
![{\displaystyle {\ce {R-CH=C_{-COOH}^{-COOH}\quad ->[NH_{3}]\quad R-CH_{-NH}^{-C_{-COOH}^{-COOH}}\quad ->[t]\quad R-CH_{-NH_{2}}^{-CH_{2}COOH}{+CO_{2}}}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/77af011cd6a8937a8cdc1d2f41ea202f6b7e15ea)
Ад.: Нейланд О. Я. Органическая химия. М., 1990; Адылов С. А., Асанов Ү. А. Органикалык химия. Б., 1991.
Ж. Медетбекова.