Difference between revisions of "АЦЕТИЛЕН"
м (→top: clean up, replaced: м-н → <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> (6), ж-а → <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> (6)) |
|||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АЦЕТИЛЕН,''' э т е н, CНөCH ‒ каныкпаган ациклдүү углеводород. Сууда начар, ацетондо, хлороформдо жакшы эрүүчү, таза абалында жытсыз, түссүз газ; эрүү t‒81, | '''АЦЕТИЛЕН,''' э т е н, CНөCH ‒ каныкпаган ациклдүү углеводород. Сууда начар, ацетондо, хлороформдо жакшы эрүүчү, таза абалында жытсыз, түссүз газ; эрүү t‒81,8 °C. Аба <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> болгон аралашмасы жарылууну пайда кылат. Азот, метан <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> пропан газдары <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> аралашмасынын жарылгыч касиети төмөнүрөөк. Молекуласы түз сызыктуу түзүлүшкө ээ. Көмүртек-көмүртек атомдорунун аралыгы 1,20 Е, С‒Н аралыгы 1,057 Е. А-ди Э. Деви 1836-ж.ачкан. 1862-ж. М. Бертло көмүртек <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> суутектен, Ф. Велер 1-жолу кальций карбидинен синтездеп алган: СаС<sub>2</sub>+2Н<sub>2</sub>О→СНΞСН+Са(ОН)<sub>2</sub>. Азыр метандан крекинг же термокычкылдандыруу жолу <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> алынат: 2СН<sub>4</sub>→СН ΞСН+3Н<sub>3</sub>. Ал эӊ активдүү чексиз углеводород . А-ди хлорлоо реакциясы өнөр жайда маанилүү болгон хлордуу бирикмелерди пайда кылат (дихлорэтилен, тетрахлорэтан). Ал HCl <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> HCNди кошуп алып винилхлорид <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> акрилнитрилди пайда кылат. Алардан өнөр жайда поливинилхлорид <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> полиакрилнитрил алынат. Сымап тузунун катышуусунда А. сууну кошуп алып ацетальдегидди пайда кылат (''Кучеров реакциясы'' ). А-дин <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> алкиндердин (R‒CΞC‒H) молекулаларындагы суутек атомдору к-талык касиеттерге ээ болгондуктан, алар щелочтуу металлдардын амиддери <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> күчтүү щелочтор <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> реакцияга кирип, туздарды (ацетилениддерди) пайда кылат. А-ди күйгүзгөндө жогорку темп-ра (3000°Сден ашык) пайда болгондуктан, металл кесүү <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> ширетүү ишинде колдонулат. ''Ад''.: ''Нейланд'' О. Я. Органическая химия. М., 1990; ''Адылов С. А., Асанов Ү. А''. Органикалык химия курсу. Ф., 2004. | ||
''Ж. Медетбекова'' .<br> | ''Ж. Медетбекова'' .<br> | ||
17:59, 5 Декабрь (Бештин айы) 2022 -деги абалы
АЦЕТИЛЕН, э т е н, CНөCH ‒ каныкпаган ациклдүү углеводород. Сууда начар, ацетондо, хлороформдо жакшы эрүүчү, таза абалында жытсыз, түссүз газ; эрүү t‒81,8 °C. Аба менен болгон аралашмасы жарылууну пайда кылат. Азот, метан жана пропан газдары менен аралашмасынын жарылгыч касиети төмөнүрөөк. Молекуласы түз сызыктуу түзүлүшкө ээ. Көмүртек-көмүртек атомдорунун аралыгы 1,20 Е, С‒Н аралыгы 1,057 Е. А-ди Э. Деви 1836-ж.ачкан. 1862-ж. М. Бертло көмүртек менен суутектен, Ф. Велер 1-жолу кальций карбидинен синтездеп алган: СаС2+2Н2О→СНΞСН+Са(ОН)2. Азыр метандан крекинг же термокычкылдандыруу жолу менен алынат: 2СН4→СН ΞСН+3Н3. Ал эӊ активдүү чексиз углеводород . А-ди хлорлоо реакциясы өнөр жайда маанилүү болгон хлордуу бирикмелерди пайда кылат (дихлорэтилен, тетрахлорэтан). Ал HCl менен HCNди кошуп алып винилхлорид жана акрилнитрилди пайда кылат. Алардан өнөр жайда поливинилхлорид жана полиакрилнитрил алынат. Сымап тузунун катышуусунда А. сууну кошуп алып ацетальдегидди пайда кылат (Кучеров реакциясы ). А-дин жана алкиндердин (R‒CΞC‒H) молекулаларындагы суутек атомдору к-талык касиеттерге ээ болгондуктан, алар щелочтуу металлдардын амиддери жана күчтүү щелочтор менен реакцияга кирип, туздарды (ацетилениддерди) пайда кылат. А-ди күйгүзгөндө жогорку темп-ра (3000°Сден ашык) пайда болгондуктан, металл кесүү жана ширетүү ишинде колдонулат. Ад.: Нейланд О. Я. Органическая химия. М., 1990; Адылов С. А., Асанов Ү. А. Органикалык химия курсу. Ф., 2004.
Ж. Медетбекова .