АНЫКТАМА

АНЫКТАМА, д е ф и н и ц и я (лат. definitio – аныктама) – адатта терминдин мазмунун ачуу максатында анын олуттуу белгилерин таап, санап чыгуу м-н кыска так түшүндүрүлүшү, таанып билүү натыйжаларын түшүнүк түрүндө жыйынтыктоонун негизги логикалык ыгы. Бир нерсеге аныктама берилгенде, биринчиден, аны м-н байланыштуу объектилер системасындагы ошол нерсенин орду белгиленет, экинчиден ошол системанын ичиндеги анын аткара турган функ­циясы көрсөтүлөт. Аныктама берүүнүн эки (формалдык ж-а мазмундук) жолу бар. Аныктаманын жалпы шарт�­тары формалдуу логикада изилденет. Реалдуу аныктаманын жардамы аркылуу нерселер өздөрүнө гана таандык өзгөчө мүнөздөмөлөрү м-н айырр­маланышат. Аныктама (тил таануу или­минде) номиналдык аныктаманын жардамы аркасында татаал сөз айтымдарын кыскартуу үчүн илимге жаңы терминдер киргизилет, алардын маанилери аныкталат, такталат ж. б. Семантикалык А. – аныкталчу тилдеги кандайдыр бир сөз айтымы, ал эми аныктагыч кандайдыр бир нерсе болуп саналат (мис., «беш бурчтук» деген сөз беш жаты бар көп бурчтукту билдирет). Генетикалык А. – аныкталчу предмет аны пайда кылуунун, жаратуунун, түзүүнүн ыкмаларын көрсөтүү аркылуу пайда болот (мис., «айлана кандайдыр бир тегиздиктеги кыймылсыз чекиттин тегерегинде айлануу жолу м-н пайда болгон туюк ийри сызык болуп саналат»).