АРТАКСЕРКС

– Ахемениддер династиясынан чыккан перс падышалары.
АртаксерксI (гректер аны Макрохейр - «узункол» деп аташкан) б. з. ч. 465–424-ж. башкарган. Атасы Ксеркс I өлтүрүлгөндөн кийин, улуу атасы Дарийди атасына каршы кутумга катышты деп айыптап, аны бийликтен четтеткенден кийин такка отурган. 464-ж. Бактриянын сатрапы Виштапстын козголоңун баскан. 454-ж. египеттиктерди ж-a аларды колдогон афиналыктардын флотун Нилдин делтасында талкалаган. 449-ж. Саламиндин (Кипрде) алдында гректерден жеңилгенден кийин грек-перс согуштарын жыйынтыктаган Калий тынчтыгына кол койгон. Анын шарттары б-ча А. I Кичи Азиядагы грек шаарларынын көз каранды эместигин тааныган. 424-ж. дүйнөдөн кайткан, ошол эле күнү аялы Дамаспия да каза болгон. Экөө тең Персеполго жакын жерге коюлган.
АртаксерксII 404-359-ж. башкарган; Дарий Пнин тун уулу. Укмуштуудай эске тутуу жөндөмдүүлүгүнө ээ болгондуктан, гректер аны Мнемон («куйма кулак») деп аташкан. Бийлик жүргүзгөн алгачкы жылдары Кичи Азияны башкарып турган иниси Кир экөөнүн ортосунда такты үчүн күрөш жүргөн. Кир Вавилониядагы Кунакстын алдындагы салгылашууда курман болгон. Тышкы саясаттагы бир топ ийгиликтерге карабастан (394-ж. Книданын алдында спарталык флотту талкалоо, 386-ж. Анталкид тынчтыгы ж. б.), А. II башкарган мезгилде аялдарынын ж-а балдарынын (360 аялы, 115 баласы болгон) ортосундагы тынымсыз интригалар Ахемениддер мамлекетин бир топ начарлаткан.
АртаксерксIII 359-338-ж. башкарган. А. Пнин уулу. Улуу агаларынын баарын жок кылгандан кийин такка отурган. Башкарган жылдары Ахемениддер мамлекетинин бүтүндүгүн калыбына келтирүү үчүн күрөш жүргүзгөн. Сатраптарга жалданма аскер кармоого тыюу с алган. Кичи Азия даты, Финикия даты, Кипрдеги козголондорду аеосуз баскан. 342-ж. Египетти кайрадан бириктирип, перстердин бийлиги калыбына келтирилген. 338-ж. каза тапкан А. III (дарыгери тарабынан ууландырылган) Персеполго коюлган.
АртаксерксIV. Б . з. ч 330-ж. Бактриянын сатрапы Бесс Дарий Шнү өлтүрүп, Александр Македонскийге качып келген ж-а Артаксеркс деген ат м-н өзүн перс падышасы деп жарыялаган. 329-ж. македондуктар тарабынан өлтүрүлгөн.
Ад: Дандамаев М. А. Ахемениддер державасынын саясий тарыхы. М., 1985.