АНАРХИЗМ

(гр. anarchia – бийликсиз) – коомдогу мамлекеттик түзүлүштү жокко чыгарган идеяны таркаткан саясий-социалдык кыймыл, ал мамлекеттик башкарууну толугу м-н элдик өзүн-өзү башкарууга алмаштырууну көздөйт. 1793-ж. англ. жазуучу У. Годвин «Саясий

акыйкаттыкты изилдөө» деген эмгегинде «Мамлекетсиз коом» деген түшүнүктү киргизген, 19- к-дын 40–70-ж-нда саясий кыймыл катары пайда болгон. А. – бир идеологиялык доктрина эмес, анын төрт негизги багыты бар: 1) индивидуалисттик; 2) мутуалисттик; 3) коллективисттик; 4) коммунисттик. Индивидуалисттик теорияны 1845-ж. М. Штернер «Теңдешсиз жана анын менчиги» китебинде жазган. Теориянын негизин адамдын чексиз эркиндик идеясы түзөт. Мутуализм багытын негиздөөчү – П. Ж. Прудон. Коомдогу социал теңсиздиктин булагы калыс эмес товар алмашуу болгондуктан, анын ою б-ча соода системасында реформа жүргүзүү зарыл. Бул реформа инсандын мамлекетте көз каранды эместигине алып келет, мамлекет керексиз болуп, өзү жоголот. 19-к-дын 60-жылдары М. А. Бакунин иштеп чыккан коллективдик А. теориясы жумушчу табынын арасында кеңири тараган. Анын ою б-ча мамлекет элди эзүү куралы болгондуктан, аны рев-ячыл жол м-н жок кылуу зарыл деген. Коммунисттик багыттын теоретиги П. А. Кропоткин «өз ара жардамдашуу» деген биосоциологиялык мыйзамды негиздеген. Адамдар бири м-н бири күрөшкө умтулбастан, кызматташууга аракет кылат, мамл. бийликти, жеке менчикти жок кылуу м-н гана эркин коммуналардын союзунун федерациясына өтүүгө болот.

А. Бекбосун	кызы.