АПАРТЕИД

АПАРТЕИД, а п а р т х е й д (африкаанс тилинде apartheid – бөлүнүп жашоо) – расалык жана этностук белгилери боюнча бөлүп-жаруу жана дискриминациялоого багытталган саясат. Түштүк Аф­рика Республикасында (ТАР) 1948-жылдан мамлекеттик расмий саясат катары жүргүзүлүп келген. Апартеид кара өңдүүлөрдү (жергиликтүү африкалыктарды) атайын жерлерге (резерваттарга, 1959-жылдан бантустандарга) жайгаштыруу менен актарга аралаштырбоо, алардын саясий-экономикалык укуктарын чектөө, европалыктар менен никелешүүгө, алардын коомдук уюмдарга катышуусуна тыюу салуу, жумушка албоо ж. б. камтыган. Бул саясат аркылуу бурлар (ТАРга келип отурукташкан голландиялык, француздар ж. б. европалык оторчулардын тукумдары) өзүлөрүнүн жана жергиликтүү элдердин улуттук жана маданий өзгөчөлүгүн сактоо аракети ка­тары түшүндүргөн. Чындыгында, бул ак өңдүүлөрдүн үстөмдүгүн орнотууга багытталган сая­сат болгон. Антирасисттик саясат жүргүзгөн Африкалык Улуттук Конгресстин ишмердүүлүгү токтотулуп, анын лидери Нельсон Мандела 1973-жылы өмүр бою түрмөдө отурууга өкүм кылынган. 1984-жылы кабыл алынган жаңы конституцияда айрым чектөөлөр алынып салынып, үч палаталуу (актар, түстүүлөр, индиялыктар) пар­ламент түзүлгөн. 1973-жылы БУУ Апартеидге тыюу салуу тууралуу конвенция кабыл алган. 1989-жылы Де Клерк президент болуп шайланган соң, эл аралык коомчулуктун кысымы менен расалык белгиси боюнча дискриминациялаган мыйзамдардын көпчүлүгү алынып салынган. 1994-жылы Нель­сон Мандела түрмөдөн бошоп чыгып, ТАРдын президенти болуп шайланышы менен Апартеид токтотулган.
К.Алымкулов.