АНТИКАЛЫК КӨРКӨМ ИСКУССТВО
АНТИКАЛЫК КӨРКӨМ ИСКУССТВО, б а й ы р к ы д ү й н ө н ү н к ө р к ө м и с к у с с т в о с у – Жер Ортолук деңизинин жана Жакынкы Азия өлкөлөрүндө (Байыркы Грекия жана эллиндик мамлекеттер, Байыркы Рим республикасы жана биздин замандын 1-миң жылдыгынын 1-жарымындагы Рим империясы) өнүккөн көркөм искусство. Антикалык көркөм искусствонун архаика, классика, эллинизм, Рим искусствосу сыяктуу негизги этаптарды басып өткөн. Төртүнчү этап бир нече стадияларга бөлүнөт жана Римден баштап, Рим империясынын кризис дооруна чейинки мезгилди өз ичине камтыйт. Антикалык көркөм искусствонун эң жемиштүү учуру жана анын негизги тенденцияларына мүнөздүү көрүнүш б. з. ч. 5-6-кылымдардагы грек классикасынын мезгили болгон. Кудайлардын жана мифологиялык каармандардын образында грек сүрөтчүлөрү рухий дүйнөсү менен дене сулуулугу айкалыша өнүккөн кайраттуу адам – атуулдун идеалын чагылдырышкан. Мына ушул эстетикалык идеалдын астында бүткүл көркөм искусствонун башка түрлөрү өнүккөн. Скульптурада антикалык көркөм искусствонун сүймөнчүлүктүү образы – кемтиксиз адамды чагылдырган статуянын тиби үстөмдүк кылган; адам денесинин ийкемдүү (пластикалык) көркөмдүгү байыркы скульпторлор тарабынан чоң чеберчиликте берилген. Вазопистин кээ бир түрлөрүн, римдик мезгилге таандык фреска менен мозаиканын кээ бир үлгүлөрүн эске албаганда, байыркы живопись дээрлик сакталган эмес. Бирок адабий булактарга караганда ал эллинизм доорунда жогорку деңгээлде өнүккөн. Антикалык драматургия Европадагы адабияттын драмалык түрүнүн эң алгачкысы болуп, ал өзүнө негизги түрлөрүн – трагедияны жана комедияны камтыган. Анын негизинде пайда болгон драмалык поэзиянын антикалык теориясы (Аристотель, Гораций ж. б.) европа драматургиясына чоң таасир тийгизген (Корнель, Расин, Мольер, Гёте, Шиллер ж. б.). Рим империясынын кулашы жана кул ээлөөчүлүк түзүлүштүн кыйрашы менен антикалык көркөм искусство бүткөн, бирок анын салттары бүткүл дүйнөлүк көркөм маданиятты байытты. Бул айрыкча Кайра жаралуу доорундагы көркөм өнөрдө абдан байкалды. Антикалык көркөм искусство Жер Ортолук деңизинин жана Жакынкы Азия элдеринин ошол мезгилдеги бүт маданият тарыхын (дегеле бүткүл тарыхты) өз ичине камтыйт.
