АЦТЕКТЕР
АЦТЕКТЕР, а с т е к т е р (өздөрүн науа, теночкалар, мешика деп аташат) ‒ Борб. Мексикадагы индей элдери. Саны 1 млн адам (2011). Ацтек тилинде, о. эле испан тилинде да сүйлөшөт.
А-тер католик динин тутушат. 12-к-да Мехико өрөөнүндө науа көчмөн уруулары пайда болгон. Бул уруулар өрөөнгө бир нече жолу кол салышып, жеӊишке ээ болушкан. Алар миштектер, тольтектер-науа тилдүү жерг. элдер менен ассимиляция ланып, алардын мад-тын кабыл алышкан. 1325-ж. А. Теночтитланды (азыркы Мехико) негиздешкен. 1427-ж. алгач Анауак өрөөнүн, кийин бүт борб., батыш жана түш. Мексиканы каратышкан. 15-к-дын ортосунда А-дин мамлекети түзүлгөн. Теночтитлан 4 ири жана 20 чакан кварталга бөлүнгөн. Квартал башчыларынын ичинен башкы башкаруучулар шайланып, бийлик мураска калган. Мифтик, календардык үрп-адат, салттар, ритуалдык оюндар, пиктографиялык жазуулар ж. б-лар өнүккөн. А-дин негизги кесиби ‒ дыйканчылык жана мал чарбачылык. Аялдар токуучулук, өрмөчүлүк (согуучулук) өнөрү менен кесиптенишип, чий, камыш, пальма жалбырактары нан түрдүү түстөгү калпактарды, баштык, себеттерди; эркектер карапа буюмдарын жасашкан. А-де жалданма жумушчу күчү таралган. А. адобдон, камыштан же пальма, агаванын жалбырагынан жалпак жана жантаймалуу чатырчаланган үйлөрдө жашашкан. Адобдон конус сымал жабылган, бийик тосмолуу эгин сактоочу кампа, буу мончолорун салышкан. А-дин негизги тамак-ашы ‒ тортильа, мансо унунан даярдалган суюк ботко, буурчактан даярдалган ж. б. азыктар. Эгинди майдалоодо жаргылчакты колдонушкан. Агаванын согунан пульке суусундугун, кант камышынан ичкилик ичимдигин даярдашкан. Эркектер мексика тибинде жамынма сырт кийим кийишип, белдерине кездеме кур байланышкан. Аялдар ак жана саймаланган уипилдерди, узун юбкаларды кийишип, кооздолгон кур курчанышып, башына шалы жоолук салынышкан. А-де бука менен кармашуу сыяктуу театрлаштырылган көрсөтүүлөр, байыркы календардык ырым-жырымдар (Кецаля, Вола
дор бүркүттөрүнүн бийи) сакталып калган.
Ш.Керимова.