АБД АР-РАШИД ХАН

АБД АР-РАШИД ХАН, А б д у р а ш и д хан (1509/10, Моголстан – 1559, Хотан) Моголстанды бийлеген хан (1533–59). Чагатай династиясынан чыккан. Султан Саид хандын уулу. Атасынын көзү барында Борб. Теңир-Тоону бийлеген. Ал аймактагы жерг. урууларды башкарууда А-га Мухаммед Кыргыз, Мырза Али Тагай сыяктуу төбөлдөр жардам беришкен. Алар Моголстан биримдигин калыбына келтирүү максатында, Моголстандын эң алыскы жерлерине чейин барып, чачыранды кыргыз ордолорун чогултушкан. А. а.-Р.х. калмактарга каршы жеңиштүү жүрүш жасап, «Гази» (б. а. капырларга каршы) атка конгон. Атасынын өлүмүнөн кийин (1533) тактыга отуруп, кыска убакытка Жети-Сууда моголдордун бийлигин орноткон. Кыргыздарга жана казактарга каршы күрөшүү үчүн өзбек шейбаниддери менен союз түзгөн. Өзбек шейбаниддерин казактардын кол салуулары тынчсыздандырып турган. Моголдордун жортуулдарынын биринде кыргыз-казактар А-дын уулу Абд-ал-Латиф султанды өлтүрүп салышкан. Өч алуу үчүн ал кыргыз, казак жерлерине баскынчыл жортуулдарды жасап, кан төгүүлөр көп болгон. Ага каршы кыргыздар казак ханы Хакк-Назардын колу менен биригип согушкан. Могол ханы канча ирет жортуулдарды уюштурбасын, кыргыздардын үстүнөн бийлигин орното алган эмес. 1537-ж. казак-кыргыз биргелешкен күчүн кыйроого учураткан. Бирок буга карабастан казактар Ташкентке, кыргыздар Кашкарга коркунуч туудурган.

Т. Жуманалиев.