АПАРТЕИД

АПАРТЕИД, а п а р т х е й д (африкаанс тилинде apartheid – бөлүнүп жашоо) – расалык ж-а этностук белгилери б-ча бөлүп-жаруу ж-а дискриминациялоого багытталган саясат. Түш. Аф­рика Респ-нда (ТАР) 1948-жылдан мамл. расмий саясат катары жүргүзүлүп келген. А. кара өңдүүлөрдү (жерг. африкалыктарды) атайын жерлерге (резерваттарга, 1959-жылдан бантустандарга) жайгаштыруу м-н актарга аралаштырбоо, алардын саясий-экон. укуктарын чектөө, европ-тар м-н никелешүүгө, алардын коомдук уюмдарга катышуусуна тыюу салуу, жумушка албоо ж. б. камтыган. Бул саясат аркылуу бурлар (ТАРга келип отурукташкан голландиялык, фр. ж. б. европ. оторчулардын тукумдары) өзүлөрүнүн ж-а жерг. элдердин улуттук ж-а маданий өзгөчөлүгүн сактоо аракети ка­тары түшүндүргөн. Чындыгында, бул ак өңдүүлөрдүн үстөмдүгүн орнотууга багытталган сая­сат болгон. Антирасисттик саясат жүргүзгөн Африкалык Улуттук Конгресстин ишмердүүлүгү токтотулуп, анын лидери Нельсон Мандела 1973-ж. өмүр бою түрмөдө отурууга өкүм кылынды. 1984-ж. кабыл алынган жаңы конституцияда айрым чектөөлөр алынып салынып, үч палаталуу (актар, түстүүлөр, индиялыктар) пар­ламент түзүлгөн. 1973-ж. БУУ А-ге тыюу салуу тууралуу конвенция кабыл алган. 1989-ж. Де Клерк президент болуп шайланган соң, эл аралык коомчулуктун кысымы м-н расалык белгиси б-ча дискриминациялаган мыйзамдардын көпчүлүгү алынып салынган. 1994-ж. Нель­сон Мандела түрмөдөн бошоп чыгып, ТАРдын президенти болуп шайланышы м-н А. токтотулган.
К.Алымкулов.