ГУНН (ХУНН) УРУУЛАРЫ

 – б. з. ч. 1-миң жылдыктын башында Борбордук Азиядагы байыркы көчмөн калктар; түрк элдеринин байыркы ата-тегинин бири. Б. з. ч. 3-кылымдын акырында Г. у. азыркы Борбордук Моңголия м-н Байкалдын боюнда жайгашкан. Ушул доордо Модэ шанүй (падыша, кол башчы) башкарган. Г. у. дунхуларды (байыркы моңголдордун ата-теги), юэчжилерди талкалап, кыргыздарды ж-а усундарды жеңип алышкан. Андан кийин Кытайга жортуул жасаган, император Лю Бан аларга салык төлөөгө аргасыз болгон. Б. з. ч. 1-к-да Г. у-нын дагы бир кол башчысы Чжичжи батышка жортуул жасап, кыргыздарды ж-а алардын түндүгүндөгү динлиндерди талкалаган. Б. з. ч. 1-к-дын ортосунда Г. у. Кытайга убактылуу сөз жүзүндө баш ийген. Б. з. 48-ж. Г. у-нын жети уругу кайрадан Кытай императоруна баш ийип, түш. гунндар деп аталып калган. Түн. гунндар б. з. 1-к-ынын акырында экиге бөлүнгөн. Бир бөлүгү Моңголия аймагында кала берип, кийинчерээк түрк урууларынын өзөгүн түзгөн. Дагы бир бөлүгү Орто Азия тарапка жылган. Батышка жылган түн. Г. у-нын айрым топтору Европага чейин журт которуп ж-а өзүнө башка көчмөн урууларды сиңирип отуруп, жаңы гунндар уруу бирикмесине айланган. Орто Азиянын чыгыш бөлүгүнө журт которгон түн. Г. у-нын калган-катканы кийинчерээк Батыш түрк кагандыгынын негизги калкына аралашып кеткен. Түш. Г. у. Кытайда бир катар чакан мамлекетти негиздешкен; 6-к-га чейин жужан, табгач (тоба), түрк, кытай сыяктуу элдерге аралашып, алардын арасына сиңип кеткен.