АНТЕННА
(лат. antenna – мачта, бийик мамы) –
толкун талааларын өзгөрткүч; радиотолкундарды кабыл алуучу ж-а таратуучу түзүлүш. Толкун таратуучу А. келген электр-магниттик термелүүлөрдүн энергиясын радиотолкундардын энергиясына өзгөртөт. Кабыл алуучу A-да, тескерисинче, келүүчү радиотолкундардын энергиясын электр-магниттик термелүүлөрдү кабыл алгычтын кириш термелүү контурундагы энергияга айландырылат. А-нын формасы, өлчөмү
ж-а констр-сы таралуучу ж-а кабыл алынуучу
радиотолкундардын узундугуна ж-а А-ны пайдалануунун максатына жараша алынат. Көбүнчө бир эле А. толкунду таратат ж-а кабыл алат.
Таратуучу А. катары колдонулган вибраторду
пайдаланып, 1888-ж. немец физиги Г. Герц (Герц
диполу) 1=0,6-10 м толкун узундуктагы электрмагниттик толкундарды алган. 1895-96-ж. орус
илимпозу А. С. Попов ж-а ага байланышпастан эле итал. инженер Г. Маркони биринчи кабыл алуучу А-ны ойлоп чыгарышкан. Көпчүлүк
учурларда толкун таралуучу радиотолкундун интенсивдүүлүгү анын багытына жараша болот.
Таралуучу кубаттуулуктун көбөйүшүн сан жагынан баалоо үчүн багытталган аракеттенүү коэфф-и (БАК) киргизилген. Узун толкундарды
таратууда колдонулуучу А-нын бийикт. 300 мге
жетет. Узун толкунду горизонталь тегиздикте
таратуу талап кылынса, активдүү вибратордон
ж-а пассивдүү рефлектордон түзүлгөн татаал А.
пайдаланылат. Орт. толкундарды кабыл алууда рама түрүндөгү магнит А-лары колдонулат.
Кыска толкундуу А. байланыш линиясынын
узундугуна жараша аныкталат. Өтө кыска толкундуу байланышта синфазалуу ж-а ромбдук
А-лар пайдаланылат. Толкундун таралуу аймагын кеңейтүү үчүн А-лар бийикт. 100-300 м ж-а
андан да бийик мунарага же мачтага орнотулат. Телекөрсөтүү симметриялуу вибратор, «толкун каналы» тибиндеги А-лар м-н кабыл алынат. Өтө жогорку жыштыктагы радиорелелик
байланыш линиясында, радиолокацияда, космостук байланышта ж-а радиоастрономияда
синфазалык беттик А-лар кеңири таралган. Бул
толкундарда колдонулган линзалуу А. линзадан ж-а анын фокусуна орнотулган нурланткыч -
тан турат. Линзалуу А-нын бир түрү – рупордуу-линзалуу А. чоң бурчка (60—70°ка) айлана
турган рупордон ж-а анын чыгуучу жерине орнотулган линзадан түзүлүп, ал радиолокатордо
колдонулат. Өтө жогорку жыштыктуу, күзгүлүү
А. параболоид түспөлдүү металл күзгүдөн ж-а
нурланткычтан туруп, нурланткыч параболоиддин фокусуна орнотулат. Нурланткыч катары
рупор, кичине рефлекторлуу вибратор, спираль
алынат. Өтө жогорку жыштыктуу толкундарды таратуу ж-а кабыл алуу үчүн спиралдуу ж-а
диэлектрдик А-лар, импеданс А-сы пайдаланылууда. Радио байланышында кыска, метрдик
ж-а сантиметрдик толкундар диапазонунда
иштөөчү, жыштыкка көз каранды эмес А-лар
кеңири колдонулуп жатат. Мындай А-нын кеңири таралган түрү – логомезгилдүү А.
Ад.: Цейтман. Н. М. Антенная техника и радиоастрономия. М., 1976; Кинг Р., Смегт Г. Антенны в материальных сферах: В 2 кн. М., 1984.