АМУ-ДАРЫЯ

АМУ-ДАРЫЯ – Орто Азиядагы дарыя; айрым бөлүгү Тажикстан, Өзбекстан, Түркмөнстан менен Афганистандын чек аралары аркылуу агат. Панж жана Вахш д-нын кошулушунан пайда болуп, Арал деңизине куярда дельтаны пайда кылат. Уз. 1415 км (Панж д-нын башталышынан 2540 км), алабынын аянты 309 миң км² (Керки ш-на чейин). Алабы тоолуу, түздүктүү бөлүктөрдөн турат, түздүктөрдө А.-Д. Кара-Кум жана Кызыл-Кум чөлдөрү аркылуу агып, нугун өзгөртүп турат. Негизги куймалары: Сурхаб (сол), Кафирниган, Сурхан-Дарыя (оң). Орт. чыгымы Керки ш.тушта 2000 м³/сек (эң чоң чыгымы 9060 м³/сек,эң азы 420 м³/сек). Жаз-жай айларында суусу кирет. Суусу өтө ылайлуу (3,3 кг/м³). Төмөнкү агымында тоңот (Нукус ш. тушта 4 айга чейин). Сугатка кеңири пайдаланылат, А.-Д-да Төө-Моюн жана Тахиаташ гидротүйүндөрү курулган, андан Кара-Кум жана Аму-Бухара каналдары башталат. Төмөнкү агымында балык кармалат. Чаржоу ш-нан тартып такай кеме жүрөт. Боюнда Термез, Керки, Нукус ш. жайгашкан.