АЙЫП (адат укугу)
АЙЫП – адат укугу б‑ча кылмыш жасагандарга бийлер тарабынан чегерилген жазалардын бири. А. негизинен ар кыл кылмыштарда ар кандай өлчөмдө белгиленген. Адат укугу А‑ты жөнөкөй А. жана тогуз А. деп бөлгөн. Жөнөкөй А. бир кара (жылкы же уй), тон (тон, ичик, чепкен, чапан), жандык (кой‑эчки) менен төлөнгөн. Айыпкердин малы болбосо, А‑тан каракүчү менен иштеп берип кутулган. Тогуз А. төө баштаган тогуз, жылкы баштаган тогуз, уй баштаган тогуз деп белгиленген. Айрым учурларда айыпкерге үч тогуз же андан да көп А. салынган. Мис., сарыбагыш уруусунун манабы Ниязбек уулу Ормон хандын «Ормон окуу» деген мыйзамында бирөөнү өлтүрсө «куну» – 300 жылкы, бөлөк бирөөнүн аялын ала качып кетсе - 40 жылкы жана уурулугу үчүн - 9 жылкы өлчөмүндө А. салына тургандыгы көрсөтүлгөн. А. үч тараптын: жабыр тарткандын, манаптын (айрым учурда алар бийлер менен катар соттук милдеттерди аткарып, «бийлик» деп аталган салыкты төлөтүп алышкан) жана ишти караган бийдин пайдасына өндүрүлгөн.
А. Кубатова.