АЗОТ

АЗОТ (Nitrogenium), N – элементтердин мез­гилдик системасынын V тобунан орун алган хим. элемент. Ат. н. 7, ат. с. 14,0067. Кадимки шартта түссүз, жытсыз жана даамсыз газ. Абадан бир аз жеңил, эрүү t 209,86°С, кайноо 1195,3°С, тыгыздыгы 1,2506 кг/м³.1772‑ж. Д. Резерфорд ачкан. Жаратылышта эркин жана ко­шулма түрүндө кездешет. Жер кыртышынын 0,04%ин түзөт. Эркин А. абанын 78,16% ку­рамын ээлейт. Жаратылышта чили селитрасы түрүндө таралган. Жаныбар белогунун 16­17%ин түзөт. Таза A‑то жаныбарлар жашай албайт. Бирок ал тиричилик үчүн эң керек элемент. Кычкылтекке караганда сууда аз эрийт, күйүүгө жардам бербейт. Көмүртек, суутек жана кычкылтек менен кошулуп, белок заттарын пайда кылат. Жаратылышта эки изотобу ¹⁴N (99,635%) жана ¹⁵N (0,365 %) бар. Анын моле­куласы бири‑бири менен коваленттик үч байла­ныш аркылуу бириккен 2 атомдон турат. Ошон­дуктан молекуласы хим. жактан туруктуу, жогорку темп‑рада гана металлдар менен нитриддер­ди, кычкылтек менен азот окистерин (NO, N0₂, N₂0, N₂O_s, N₂O_s), суутек менен катализатордун ка­тышуусунда NH_3тү пайда кылат. Галогендер менен реакцияга түздөн‑түз кирбейт. А. лабор‑да аммоний нитритин жогорку темп‑рада ысытуу­дан NH₄N0₂=N₂+2H₂0, өнөр жайда суюк абаны буулантып айдоо жолу менен алынат. Негизинен аммиакты синтездөөдө, азот к‑тасын, жер се­мирткичтерди, жарылгыч заттарды алууда кол­донулат. Эркин А. хим. жана металлургиялык процесстерде инерттүү чөйрө түзүүдө, термометр­лердин боштук аралыгын толтуруу жана төмөн­кү темп‑pa алууда пайдаланылат.