АЙЫЛ ЧАРБА ӨСҮМДҮКТӨРҮНҮН ЗЫЯНКЕЧТЕРИ

АЙЫЛ ЧАРБА ӨСҮМДҮКТӨРҮНҮН ЗЫЯНКЕЧТЕРИ – эгилме өсүмдүктөргө зыян келтирүүчү жандыктар. Өсүмдүк зыянкечтери өтө көп. Алар­га көбүнчө курт‑кумурскалар, кенелер, моллюс­калар, жумуру курттар же нематодалар, кеми­рүүчүлөр, канаттуулар ж. б. кирет. Курт‑кумурс­калардан – түз канаттуулар, трипсилер, тең ка­наттуулар, канталалар, кош канаттуулар же чымындар, катуу канаттуулар же коңуздар, жаргак канаттуулар же көпөлөктөр кирет. Өсүмдүк биттеринин эң зыяндуулары: гозо бити, алма кызыл бити, филлоксера, дан биттери. Көпчүлүк биттер өсүмдүктү зыянга гана учурат­пастан, өсүмдүктүн вирус илдетин да пайда кы­лат. Алма жана алмурут бүргөлөрү, цикадалар түркүмчөсүнүн көбү пахта, дан өсүмдүктөрү, картөшкөгө ж.б. өтө зыяндуу. Ак канаттуулар жылытылмадагы (теплица) өсүмдүктөрдүн өтө коркунучтуу зыянкечи. Кокциддер түркүмчө­сүнүн өтө зыянкечтери калифорния калканча­луусу, комсток курту, алма үтүр сымал калкан­чалуусу, жүзүм кеберлүү курту. Гозо жана беде аянтына беде канталасы көп зыян келтирет. Кош канаттуулар же чымындардан чегиртке сымалдар, кара чегиртке, күздүк үкүчөсү, гессе чымыны, мөмөчүл шиш тумшук, капуста үкүчөсү ж. б., катуу канаттуулар же коңуздардан шиш тумшуктуулар (кызылчанын, беденин), беденин жалбыракчы шиш тумшугу өтө зыяндуу. Коңуз­дардан, айрыкча кампа зыянкечтери, эбелек муруттуулар тукумунан саратан коңузу, чара­баш коңуз көп таралган. Тырсылдак коңуздар­дын личинкасы, сасык коңуздар өсүмдүк уругу менен тамырына зыян келтирет. Картөшкөчү ко­лорадо коңузу – карантиндик зыянкеч. Кокци­неллиддер тукумундагы коңуздар (эл кайда ­көчөт) негизинен пайдалуу; көбүнчө өсүмдүк бити менен коксиддерди жок кылат. Жаргак ка­наттуулар же көпөлөктөр түркүмүндөгү зыян­кечтер да көп. Алардын көбү мөмө‑жемишке, а. ч., токой өсүмдүктөрүнө (карадрина, гозо үкү­чөсү, күздүкчү үкүчө, буудай үкүчөсү, капуста үкүчөсү, жалбырак жегичтер ж. б.) зыяндуу. Зыянкечтердин ар бир түрү белгилүү аймакта жашайт. Зыянкечтерге каршы күрөшүүдө алар­дын таралуусун, санын эсепке алуу, зыянкеч­тигин, илдеттерди алдын ала маалыматтоо за­рыл. Өсүмдүк зыянкечи менен илдетине каршы күрөшүүдө биол., мех. жана физ. ыкмалар, өсүм­дүк коргоонун хим. ыкмасы колдонулат, к. Өсүм­дүк коргоо.

Ад.: Щеголев В. Н. Сельскохозяйственная энтомо­логия. M.-Л., 1960; Робертс Д. А. Основы защиты растений. М., 1981.