АЗОТ ТОПТОО

 – атм‑дагы мол. азотту (N2) азот туу бирикмелерге айландыруу процесси. Азотту ар кандай азот топтоочу микроорганизмдер

(бактериялар, актиномицеттер, ачыткыч козу карындар, козу карындар, көк жашыл балыр­лар) топтойт. А. т. – жаратылышта азоттун айлануусунда чоң роль ойноочу маанилүү биол. процесс. 1 га топурактын үстүндөгү атм‑да 70 миң тэркин абалдагы азот кармалып турат. А. т‑нун натыйжасында анын бир бөлүгү жо горку түзүлүштүү өсүмдүктөр үчүн пайдаланы­лат. Көк жашыл балырлар шалы плантация­сында гектарына бир жылда 200 кг азот топ тойт. Буурчак өсүмдүктөрдөгү түймөк бактерия­лардын аракетинен бир сезондо 100‑250 кгга чейинки азот топуракка сиңирилет. Бул про­цесстин а. ч. өсүмдүктөрүнүн түүмдүүлүгүн арт­тыруу ж‑а топурактын асылдуулугун жогору­латуу үчүн эң чоң мааниси бар. Ошондуктан чанактуулардын уругун түймөк бактериялардын препараттары м‑н аралаштырып себишип, ки йинки жылы анын ордуна дан өсүмдүктөрүн ай­дашат. А. т‑ну изилдөө өтө маанилүү. 1894‑ж.
С. Н. Виноградский А. т‑нун натыйжасында аммиак (NH₃) пайда болоорун болжолдоп айт­кан. Азыркы убакта азоттун оор изотобун ((N¹⁵) колдонуу м‑н жүргүзүлгөн изилдөөлөрдө анын тууралыгы аныкталды. А. Н. Бах А. т‑ну (1934) окистендирүү‑калыбына келтирүүчү ферменттер­дин аракеттеринин натыйжасы деп ойлогон. Мол. азоттун (N₂) аммиакка (NH₃) чейин ка­лыбына келиши курамында темир, молибден, магний болгон ж‑а электрондорду N₂ ташуучу ферменттик системанын катышуусу м‑н ишке ашары ырасталган. А. т‑чу ферменттик систе ма N₂hhh калыбына келишин катализдейт. Мында керектелүүчү энергия аденозинтрифосфат­тан (АТФ), калыбына келтиргичтен, мис., мол. суутектен (Н₂) же сульфит гидратынан (Na₂S₂0₄) алынат. Ошентип, ферменттердин жардамы м‑н жүрүүчү А. т. кычкылтекти керектебестен эле, калыбына келүүчү процесс болуп саналат. А. т‑нун мааниси өтө чоң. Б. Бегалиева.