АТ-БАШЫ КЫРКА ТООСУ

АТ-БАШЫ КЫРКА ТООСУ – Ички Теӊир-Тоонун түштүк бөлүгүндө. Түндүк-чыгыштан (Кынды ашуусунан) түштүк-батышка (Түз ашууга чейин) 140 кмге созулуп жатат. Туурасы 30 кмге чейин. Орточо бийиктиги 4280 м, эӊ бийик жери 4786 м (Жел-Тегирмен чокусу). Кырка тоо түндүк-чыгыштан түштүк-батышка карай улам бийиктеп, Терек-Суу тушта кайрадан жапыздайт. Капталдарында суу өрөөндөрү, суу жеп кеткен кокту-колоттор, жыбыт-жылгалар көп. Кыр тилкелеринде чакан мөӊгүлөр кездешет. Бул тилкеде мөӊгүнүн аракетинен пайда болгон рельефтин

Ат-Башы кырка тоосунун ортоңку бөлүгү.

формалары ‒ тепши сымал өрөөндөр, төрлөр бар. Шоӊшойгон шиш чокулары, тоо тектеринин сыныктарынын эшилмелери кеӊири таралган. Кырка тоонун негизин кембрийге чейинки жана кембрий, силур, девон, таш көмүр, пермь мезгилдеринде пайда болгон тоо тектер (гнейс, сланец, конгломерат, кумдук, акиташ теги, мрамор, туф, порфирит) түзөт. Тоо аралык ойдуӊдар менен суу өрөөндөрүндө төртүнчүлүк мезгилде пайда болгон аллювий жана морена тектери топтолгон. Интрузия тоо тектеринен габбро-диабаз, диорит, гранит-диорит, гранит жана сиениттер бар. Ат-Башы антиклинорийи ‒ кырка тоонун тектоникалык негизги структурасы. Кен байлыктары: сымап (Таш-Рабат, Шырыкты, Ак-Бейит), коргошун, никель, мрамор, курулуш материалдары ж. б. Неотектоникасы боюнча горст-мегантиклиналь. Байыркы муз каптоонун издери Ача-Кайыӊды, Чет-Келтебек, Богошту, Баш-Кайыӊды, Таш-Рабат, Шырыкты сууларынын төрлөрүндө кездешет. Ат-Башы кырка тоосунда жалпы аянты 106,2 км² келген 149 мөӊгү бар. Анын 52,8 км² түндүк капталында. Ирилери: Кош-Кара-Таш, Мустабас, Ача-Кайыӊды, Туюк-Богошту. Ат-Башы өрөөнүнөн Ак-Сай жайлоосуна мал ашуучу ашуулар бар: Жол-Богошту (3907 м бийиктикте), үйүрмө (3801 м),Таш-Рабат (3968 м), Жеӊи-Ичке (4063 м). Түштүк капталы негизинен субальп, альп, талаа (3600‒3900 м), бийик субнивалдык, нивалдык (3900‒4300 м), түндүк бети тоолуу талаа (2400‒2700 м), тоолуу шалбаа (2700‒2900 м), токой (карагай ж. б., 2900‒3400 м), субальп, альп шалбаасы (3400‒3800 м), субниваль жана ниваль (3800‒4300 м) ландшафттуу; батыш тарабы каксоо келип, тоолуу талаа, субальп, альп ландшафт алкактары мүнөздүү.

М. Дүйшөнакунов.