АМУ-ДАРЫЯ

АМУ-ДАРЫЯ – Орто Азиядагы дарыя; айрым бөлүгү Тажикстан, Өзбекстан, Түркмөнстан менен Афганистандын чек аралары аркылуу агат. Панж жана Вахш дарыяларынын кошулушунан пайда болуп, Арал деңизине куярда дельтаны пайда кылат. Узундугу 1415 км (Панж дарыясынын башталышынан 2540 км), алабынын аянты 309 миң км² (Керки шаарына чейин). Алабы тоолуу, түздүктүү бөлүктөрдөн турат, түздүктөрдө Аму-Дарыя Кара-Кум жана Кызыл-Кум чөлдөрү аркылуу агып, нугун өзгөртүп турат. Негизги куймалары: Сурхаб (сол), Кафирниган, Сурхан-Дарыя (оң). Орточо чыгымы Керки шаары тушта 2000 м³/сек (эң чоң чыгымы 9060 м³/сек, эң азы 420 м³/сек). Жаз-жай айларында суусу кирет. Суусу өтө ылайлуу (3,3 кг/м³). Төмөнкү агымында тоңот (Нукус шаары тушта 4 айга чейин). Сугатка кеңири пайдаланылат, Аму-Дарыяда Төө-Моюн жана Тахиаташ гидротүйүндөрү курулган, андан Кара-Кум жана Аму-Бухара каналдары башталат. Төмөнкү агымында балык кармалат. Чаржоу шаарынан тартып такай кеме жүрөт. Боюнда Термез, Керки, Нукус шаарлары жайгашкан.