АМАЗОНКА

(индейлердин тилинде амазуну –

«чоң толкун») – Түш. Америкадагы дарыя. Суусунун молдугу ж-а алабынын чондугу б-ча дүйнөдө 1-орунда. Мараньон ж-а Укаяли д-нын кошулушунан түзүлөт. Уз. Мараньондун башталышынан 6500 км,
Укаялинин башталышынан 7000 кмден ашуун. Алабынын аянты 7180 миң км² (башка маалыматтар б-ча 6915 миң км². Алабынын көп бөлүгү Бразилияда, түш.-батыш ж-а батыш бөлүгү Боливия,
Перу, Эквадор,
Колумбияда. Көп бөлүгү Амазонка ойдуңу аркылуу субкеңдик багытта агып (экваторго жакын жерде),
Атлантика океаньна куярда дүйнөдөгү эң чоң ички дельтаны (100 миң км² ден ашык) пайда кылат. Куймалары көп. Алардын 20сынын ар биринин уз. 1500 кмден ашуун. Эң чоң куймалары: Журуа, Пурус, Мадейра, Тапажос, Шингу, Токантинс (оң), Иса, Жапура, Риу-Негру (сол). Орт. чыгымы төмөнкү агымында 220 миң м³/секдай, орто эсеп м-н жылына 7000 км³ суу агып өтөт (Жер шарындагы бардык дарыялардын жалпы агымынын 15%). Бирё млрд тдай шиленди-агынды алып келет. Деңиз ташкыны дарыя б-ча 1400 кмге чейин жетет. А. куймалары м-н бирге жалпы уз. 25 миң кмге жеткен ички суу жол системасын түзөт. А-да 4300 кмге, б. а. Анд тоолоруна чейин кеме жүрөт. Манауска океан кемелери жетет. Балык кармалат. А. гидроэнергияга бай (280 млн кВт), бирок ал өтө аз пайдаланылат. Негизги порттору: Белен (Пара), Сантарен, Обидус, Манаус (Бразилия), Икитос (Перу).