Difference between revisions of "АНДОРРА"
м (clean up, replaced: м-н → <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> (3), ж-а → <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> (5)) |
|||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АНДОРРА''' | '''АНДОРРА,''' А н д о р р а К н я з д ы г ы – Европанын түштүк-батышындагы мамлекет. Франция <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> Испаниянын чек арасында, Чыгыш Принейде, Валира-дель-Орьен (Эбро дарыясынын алабы) дарыясынын өрөөнүндө жайгашкан. Аянты 464 ''км<sup>2</sup>.'' Дүйнөдөгү аянты боюнча эң чакан өлкөлөрдүн бири. Түндүктөн түштүккө карай 25 ''км''ге, батыштан чыгышка 29 ''км''ге созулат. Калкы 83,9 миң (2009). Борбору – Андорра-ла-Велья шаары. Расмий тили –[[File:АНДОРРА_84.png | thumb|none]] | ||
[[File:АНДОРРА_85.png | thumb|none]] | [[File:АНДОРРА_85.png | thumb|none]] | ||
[[File:АНДОРРА_86.png | thumb|АНДОРРА]] | [[File:АНДОРРА_86.png | thumb|АНДОРРА]] | ||
каталан тили; ошондой эле испан, француз тилдери да колдонулат. Акча бирдиги – евро (2002-жылдан). Администрациялык-аймактык жактан 7 общинага бөлүнөт. Андорра – БУУнун (1993), ЕККУнун (1999), Европа кеңешинин (1994) мүчөсү. Андорра – унитардык мамлекет. Конституциясы 14.3.1993-ж. кабыл алынган. Андорра – парламенттик княздык. Мамлекеттик башчысы – Франция президенти <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Урхель епискобу. Кош башкаруу бирдей бийликке ээ. Мыйзам чыгаруучу жогорку органы – бир палаталуу Генералдык кеңеш (4 жылга шайланат). Генералдык кеңештин башкаруу органы – синдикатура, аны генералдык синдик башкарат. Саясий партиялары – Либералдык союз <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Улуттук-демократиялык биримдик. Жергиликтүү калкы андорралыктар (45,98%), көпчүлүгү – испандар (26,4%); ошондой эле португалдар (14,2%), француздар (4,9%), англичандар, шотланддар, мароккалыктар, немистер, инди-пакистандыктар, еврейлер, филиппиндиктер жашайт. Католик динин тутат. Калкынын жашынын орточо узактыгы эркектериники – 80,8, аялдарыныкы – 87,6 жаш. Орточо жыштыгы 1 ''км''<sup>2</sup> жерге 181 киши. Шаар калкы 93% (2000). Ири шаары – Андорра-ла-Велья. Алгач 805-ж. Урхель епискобунун испаниялык документтеринде эскерилет. 1278-жылдан Франция <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> Испания епискобунун кош башкаруусунда болгон. 1793-ж. Франция башкаруудан баш тартып, бирок 1806-ж. башкаруу бийлиги Наполеон I Бонапарт тарабынан калыбына келтирилген. 1866–67-ж. конституция киргизилип, өлкөнүн ичинде епископтун бийлиги чектелип, бирок толук эркиндикке жетишкен эмес. 1993-ж. Испания <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> Франция бир келишимге келип, биринчи конституциясы кабыл алынып, азыр суверендүү мамлекет (княздык).<br> | |||
==Экономикасынын== | ==Экономикасынын== | ||
негизин – чет өлкөлүк туристтерди тейлөө түзүп, ал ички дүң продукциясындагы кирешенин 80% ин берет. Жылына 16 млн турист (1 адамга 230 турист) келет; 260тан ашык отель иштейт. Туристтердин көбү (жылына 10 млнго жакын) тоо лыжасына кызыккандар. Ички дүң продукциясынын көлөмү | негизин – чет өлкөлүк туристтерди тейлөө түзүп, ал ички дүң продукциясындагы кирешенин 80%ин берет. Жылына 16 млн турист (1 адамга 230 турист) келет; 260тан ашык отель иштейт. Туристтердин көбү (жылына 10 млнго жакын) тоо лыжасына кызыккандар. Ички дүң продукциясынын көлөмү 3,9 млрд доллар, аны киши башына бөлүштүргөндө 34,6 миң доллардан (АКШ; 2013) туура келет. Андорра – эл аралык финансы борбору; көптөгөн товарларга салыктын жоктугу туристтерди гана эмес, ошондой эле чет өлкөлүк инвесторлорду, коммерсанттарды, финансисттерди да кызыктырат. Минералдык <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> терм суулары дарылоодо, үйлөрдү жылытууда пайдаланылат. Батыш Европадагы ден соолукту чыңдоочу эң ири Кальдеа комплекси иштейт. Too дарыяларындагы чакан ГЭСтерден электр энергиясы өндүрүлүп, Испанияга экспорттолот. Жеңил, тамак-аш (сыр, минералдуу суулар, тамеки), жыгаччылык (Пириней Кызыл карагайынан, эменден Испаниянын мебель фабрикалары үчүн жогорку сапаттагы такталар даярдалат) өнөр жай ишканалары бар. Жеринин 2,2% иштетилет. Тоолуу аймактарында кой, эчки багылып, өрөөндөрүндө тамеки, арпа, кара буудай, картошка, жашылча айдалат. Жүзүмчүлүк өнүккөн. Темир жол <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> аэропорт жок; негизги транспорту болгон автомобиль жолунун узундугу 269 ''км.'' Экспортко туз, жүн, сыр, жыгач көмүрүн, минералдуу суу чыгарып, сырттан өнөр жай товарларын, азык түлүк алат. Негизги соода шериктери: Франция <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Испания. | ||
<span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> аэропорт жок; негизги транспорту болгон автомобиль жолунун | |||
''С. Айткулова.''<br> | ''С. Айткулова.''<br> | ||
09:00, 26 Сентябрь (Аяк оона) 2023 -деги абалы
АНДОРРА, А н д о р р а К н я з д ы г ы – Европанын түштүк-батышындагы мамлекет. Франция менен Испаниянын чек арасында, Чыгыш Принейде, Валира-дель-Орьен (Эбро дарыясынын алабы) дарыясынын өрөөнүндө жайгашкан. Аянты 464 км2. Дүйнөдөгү аянты боюнча эң чакан өлкөлөрдүн бири. Түндүктөн түштүккө карай 25 кмге, батыштан чыгышка 29 кмге созулат. Калкы 83,9 миң (2009). Борбору – Андорра-ла-Велья шаары. Расмий тили –
каталан тили; ошондой эле испан, француз тилдери да колдонулат. Акча бирдиги – евро (2002-жылдан). Администрациялык-аймактык жактан 7 общинага бөлүнөт. Андорра – БУУнун (1993), ЕККУнун (1999), Европа кеңешинин (1994) мүчөсү. Андорра – унитардык мамлекет. Конституциясы 14.3.1993-ж. кабыл алынган. Андорра – парламенттик княздык. Мамлекеттик башчысы – Франция президенти жана Урхель епискобу. Кош башкаруу бирдей бийликке ээ. Мыйзам чыгаруучу жогорку органы – бир палаталуу Генералдык кеңеш (4 жылга шайланат). Генералдык кеңештин башкаруу органы – синдикатура, аны генералдык синдик башкарат. Саясий партиялары – Либералдык союз жана Улуттук-демократиялык биримдик. Жергиликтүү калкы андорралыктар (45,98%), көпчүлүгү – испандар (26,4%); ошондой эле португалдар (14,2%), француздар (4,9%), англичандар, шотланддар, мароккалыктар, немистер, инди-пакистандыктар, еврейлер, филиппиндиктер жашайт. Католик динин тутат. Калкынын жашынын орточо узактыгы эркектериники – 80,8, аялдарыныкы – 87,6 жаш. Орточо жыштыгы 1 км2 жерге 181 киши. Шаар калкы 93% (2000). Ири шаары – Андорра-ла-Велья. Алгач 805-ж. Урхель епискобунун испаниялык документтеринде эскерилет. 1278-жылдан Франция менен Испания епискобунун кош башкаруусунда болгон. 1793-ж. Франция башкаруудан баш тартып, бирок 1806-ж. башкаруу бийлиги Наполеон I Бонапарт тарабынан калыбына келтирилген. 1866–67-ж. конституция киргизилип, өлкөнүн ичинде епископтун бийлиги чектелип, бирок толук эркиндикке жетишкен эмес. 1993-ж. Испания менен Франция бир келишимге келип, биринчи конституциясы кабыл алынып, азыр суверендүү мамлекет (княздык).
Экономикасынын
негизин – чет өлкөлүк туристтерди тейлөө түзүп, ал ички дүң продукциясындагы кирешенин 80%ин берет. Жылына 16 млн турист (1 адамга 230 турист) келет; 260тан ашык отель иштейт. Туристтердин көбү (жылына 10 млнго жакын) тоо лыжасына кызыккандар. Ички дүң продукциясынын көлөмү 3,9 млрд доллар, аны киши башына бөлүштүргөндө 34,6 миң доллардан (АКШ; 2013) туура келет. Андорра – эл аралык финансы борбору; көптөгөн товарларга салыктын жоктугу туристтерди гана эмес, ошондой эле чет өлкөлүк инвесторлорду, коммерсанттарды, финансисттерди да кызыктырат. Минералдык жана терм суулары дарылоодо, үйлөрдү жылытууда пайдаланылат. Батыш Европадагы ден соолукту чыңдоочу эң ири Кальдеа комплекси иштейт. Too дарыяларындагы чакан ГЭСтерден электр энергиясы өндүрүлүп, Испанияга экспорттолот. Жеңил, тамак-аш (сыр, минералдуу суулар, тамеки), жыгаччылык (Пириней Кызыл карагайынан, эменден Испаниянын мебель фабрикалары үчүн жогорку сапаттагы такталар даярдалат) өнөр жай ишканалары бар. Жеринин 2,2% иштетилет. Тоолуу аймактарында кой, эчки багылып, өрөөндөрүндө тамеки, арпа, кара буудай, картошка, жашылча айдалат. Жүзүмчүлүк өнүккөн. Темир жол жана аэропорт жок; негизги транспорту болгон автомобиль жолунун узундугу 269 км. Экспортко туз, жүн, сыр, жыгач көмүрүн, минералдуу суу чыгарып, сырттан өнөр жай товарларын, азык түлүк алат. Негизги соода шериктери: Франция жана Испания.
С. Айткулова.