АМАЗОНКА

АМАЗОНКА (индейлердин тилинде амазуну – «чоң толкун») – Түш. Америкадагы дарыя. Суусунун молдугу ж-а алабынын чондугу б-ча дүйнөдө 1-орунда. Мараньон ж-а Укаяли д-нын кошулушунан түзүлөт. Уз. Мараньондун башталышынан 6500 км,Укаялинин башталышынан 7000
кмден ашуун. Алабынын аянты 7180 миң км2 (башка маалыматтар б-ча 6915 миң км2. Алабынын
көп бөлүгү Бразилияда, түш.-батыш ж-а батыш бөлүгү Боливия, Перу, Эквадор, Колумбияда. Көп бөлүгү Амазонка ойдуңу аркылуу субкеңдик багытта агып (экваторго жакын жерде), 
Атлантика океаньна куярда дүйнөдөгү эң чоң ички дельтаны (100 миң км2ден ашык) пайда кылат. Куймалары көп. Алардын 20сынын ар биринин уз. 1500 кмден ашуун. Эң чоң куймалары: Журуа, Пурус, Мадейра, Тапажос, Шингу, Токантинс (оң), Иса,Жапура, Риу-Негру (сол). Орт. чыгымы төмөнкү агымында 220 миң м3/секдай, орто эсеп м-н жылына 7000 км3 суу агып өтөт (Жер шарындагы бардык дарыялардын жалпы агымынын 15%).Бирё млрд тдай шиленди-агынды алып келет. Деңиз ташкыны дарыя б-ча 1400 кмге чейин жетет. А. куймалары м-н бирге жалпы уз. 25 миң кмге жеткен ички суу жол системасын түзөт.А-да 4300 кмге, б. а. Анд тоолоруна чейин кеме жүрөт. Манауска океан кемелери жетет. Балык кармалат. А. гидроэнергияга бай (280 млн кВт),бирок ал өтө аз пайдаланылат. Негизги порттору: Белен (Пара), Сантарен, Обидус, Манаус (Бразилия), Икитос (Перу).