Difference between revisions of "АЛА-БУКА РАЙОНУ"
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
Жалал-Абад обл-нун батыш бөлүгүн ээлейт. 1937-ж. апрелде, Кызыл-Жар р-нунан бөлүнүп, өзүнчө район болуп уюшулган. 1956-ж. ага Чаткал р-ну кошулган. 1963-ж. Жаӊы-Жол (Аксы) р-ну м-н биригип, 1969-ж. кайра бөлүнгөн. 1980-ж. Чаткал р-ну андан бөлүнүп кеткен. Түндүгүнөн Чаткал, чыгышынан Аксы р-ндору, батышынан Өзбекстан Респ-сынын Наманган обл. м-н чектешет. Аянты 3 миӊ'' км''<sup>2</sup>. Калкы 89,7 миӊ (2011). Райондо 41 кыштак, 8 айыл аймагы бар. Борбору ‒ Ала-Бука кыш.<br> | '''АЛА-БУКА РАЙОНУ''' Жалал-Абад обл-нун батыш бөлүгүн ээлейт. 1937-ж. апрелде, Кызыл-Жар р-нунан бөлүнүп, өзүнчө район болуп уюшулган. 1956-ж. ага Чаткал р-ну кошулган. 1963-ж. Жаӊы-Жол (Аксы) р-ну м-н биригип, 1969-ж. кайра бөлүнгөн. 1980-ж. Чаткал р-ну андан бөлүнүп кеткен. Түндүгүнөн Чаткал, чыгышынан Аксы р-ндору, батышынан Өзбекстан Респ-сынын Наманган обл. м-н чектешет. Аянты 3 миӊ'' км''<sup>2</sup>. Калкы 89,7 миӊ (2011). Райондо 41 кыштак, 8 айыл аймагы бар. Борбору ‒ Ала-Бука кыш.<br> | ||
Райондун аймагы көбүнчө Чаткал кырка тоосунун түш.-чыгыш тармактарын ж-а анын этегиндеги адырларды ээлейт. Рельефи негизинен тоолуу. Чаткал кырка тоосунун капталдарынан түстүү ж-а сейрек кездешүүчү металл кендери ачылган. Сумсар ж-а Каба-Сай кендеринин мааниси зор. Курулуш материалдарына да бай. Климаты континенттик, кургакчыл. Адырларда январдын орт. темп-расы ‒10°С, июлдуку 30°С, тоолордо январдыкы ‒20°С, июлдуку 20°С. Жылдык жаан-чачыны тоо этектеринде 300‒400 ''мм'', тоолордо 600 ''мм''ге чейин. Райондун аймагынан ''Ала-Бука'' , Чанач-Сай, Терек-Сай, ''Сумсар, Касан-Сай'' суулары агып өтөт. Суулар райондун ж-а Өзбекстандын жерлерин сугарууда пайдаланылат. Касан-Сай суусунда суу сактагыч курулган. Райондун деӊиз деӊг. 1500 ''м'' бийиктикте ачык, кара боз, 2600 ''м ''бийиктикте кара кочкул, айрым жерлеринде кара топурак тараган. 1300‒2500 ''м'' бийиктикте (Чаткал кырка тоосунун капталдарында) тоо-токой топурагы басымдуу. Андан жогору тоо шалбаа топурагы мүнөздүү. Тоо этектериндеги түздүктө ж-а адырларда чекенди, улам жогорулаган сайын шыралжын, эрмен-шыбак, бетеге ж. б. өсүмдүктөр өсөт. Тоо капталдарында алча, алма ж.б. аралаш жаӊгак, деӊиз деӊг. 3000 ''м'' бийиктикте арча токою, андан жогору субальп шалбаасы -жайыт ээлейт.<br> | Райондун аймагы көбүнчө Чаткал кырка тоосунун түш.-чыгыш тармактарын ж-а анын этегиндеги адырларды ээлейт. Рельефи негизинен тоолуу. Чаткал кырка тоосунун капталдарынан түстүү ж-а сейрек кездешүүчү металл кендери ачылган. Сумсар ж-а Каба-Сай кендеринин мааниси зор. Курулуш материалдарына да бай. Климаты континенттик, кургакчыл. Адырларда январдын орт. темп-расы ‒10°С, июлдуку 30°С, тоолордо январдыкы ‒20°С, июлдуку 20°С. Жылдык жаан-чачыны тоо этектеринде 300‒400 ''мм'', тоолордо 600 ''мм''ге чейин. Райондун аймагынан ''Ала-Бука'' , Чанач-Сай, Терек-Сай, ''Сумсар, Касан-Сай'' суулары агып өтөт. Суулар райондун ж-а Өзбекстандын жерлерин сугарууда пайдаланылат. Касан-Сай суусунда суу сактагыч курулган. Райондун деӊиз деӊг. 1500 ''м'' бийиктикте ачык, кара боз, 2600 ''м ''бийиктикте кара кочкул, айрым жерлеринде кара топурак тараган. 1300‒2500 ''м'' бийиктикте (Чаткал кырка тоосунун капталдарында) тоо-токой топурагы басымдуу. Андан жогору тоо шалбаа топурагы мүнөздүү. Тоо этектериндеги түздүктө ж-а адырларда чекенди, улам жогорулаган сайын шыралжын, эрмен-шыбак, бетеге ж. б. өсүмдүктөр өсөт. Тоо капталдарында алча, алма ж.б. аралаш жаӊгак, деӊиз деӊг. 3000 ''м'' бийиктикте арча токою, андан жогору субальп шалбаасы -жайыт ээлейт.<br> | ||
Калкы көп улуттуу, көбү кыргыздар (62%), о. эле өзбек, тажик ж.б. улут өкүлдөрү да жашайт. Орт. жыштыгы ‒ 1 ''км''<sup>2</sup>ге<sup> </sup>26 киши (2004). Калктын негизги бөлүгү тоо этектериндеги түздүктөрдө ж-а суу бойлорунда отурукташкан.<br> | Калкы көп улуттуу, көбү кыргыздар (62%), о. эле өзбек, тажик ж.б. улут өкүлдөрү да жашайт. Орт. жыштыгы ‒ 1 ''км''<sup>2</sup>ге<sup> </sup>26 киши (2004). Калктын негизги бөлүгү тоо этектериндеги түздүктөрдө ж-а суу бойлорунда отурукташкан.<br> | ||
Чарбасынын негизин дыйканчылык ж-а мал чарбасы түзөт. А. ч. жарактуу жери 150,1 миӊ ''га '', а. и. 21,3 миӊ ''га ''айдоо жер (анын | Чарбасынын негизин дыйканчылык ж-а мал чарбасы түзөт. А. ч. жарактуу жери 150,1 миӊ ''га '', а. и. 21,3 миӊ ''га ''айдоо жер (анын | ||
[[File:АЛА-БУКА РАЙОНУ18.png | thumb | none]] | [[File:АЛА-БУКА РАЙОНУ18.png | thumb | none]] | ||
12,9 миӊ ''га''сы сугат жер), 258'' га'' чабынды, 129,8 миӊ'' га'' жайыт, 861'' га'' бак-дарак; 117 ''га'' саздак жери бар. Райондо жеке, дыйкан, фермердик чарба, а. ч. кооперациялар уюшулган. Аларды Зеӊги-Ата, Падек, Ак-Коргон үрөнчүлүк чарбалары үрөн м-н камсыздайт. Дан эгиндери, жүгөрү, тамеки, май алынуучу өсүмдүктөр айдалып, жашылча, мөмө-жемиш багы өстүрүлөт. Райондо кара мал , кой-эчки, жылкы (а. и. бээ) асыралат. Үй куштары багылат. <br> | 12,9 миӊ ''га''сы сугат жер), 258'' га'' чабынды, 129,8 миӊ'' га'' жайыт, 861'' га'' бак-дарак; 117 ''га'' саздак жери бар. Райондо жеке, дыйкан, фермердик чарба, а. ч. кооперациялар уюшулган. Аларды Зеӊги-Ата, Падек, Ак-Коргон үрөнчүлүк чарбалары үрөн м-н камсыздайт. Дан эгиндери, жүгөрү, тамеки, май алынуучу өсүмдүктөр айдалып, жашылча, мөмө-жемиш багы өстүрүлөт. Райондо кара мал , кой-эчки, жылкы (а. и. бээ) асыралат. Үй куштары багылат. <br> | ||
Өнөр жай ишканаларынан «Техник» акционердик коому, «Достук-Калача» фирмасы, кыш, тамеки ферменттөөчү з-ддор ж. б. иштейт. «Техник» акционердик коому макарон, «Достук-Калача» фирмасы шарап даярдайт. Кыш з-ду иштейт. <br> | Өнөр жай ишканаларынан «Техник» акционердик коому, «Достук-Калача» фирмасы, кыш, тамеки ферменттөөчү з-ддор ж. б. иштейт. «Техник» акционердик коому макарон, «Достук-Калача» фирмасы шарап даярдайт. Кыш з-ду иштейт. <br> | ||
Райондун аймагында алгачкы мектептер 1927-ж. Достук, Кызыл-Ата айылдарында ачылган. Учурда райондо 36 мектеп (а. и. 27 орто, 6 негизги, 3 башталгыч), 13 бала бакча, «Жоогазын» эс алуу лагери (Чанач-Сай кыш-нда, 500 орундуу), балдардын билим берүү борбору ачылган, | Райондун аймагында алгачкы мектептер 1927-ж. Достук, Кызыл-Ата айылдарында ачылган. Учурда райондо 36 мектеп (а. и. 27 орто, 6 негизги, 3 башталгыч), 13 бала бакча, «Жоогазын» эс алуу лагери (Чанач-Сай кыш-нда, 500 орундуу), балдардын билим берүү борбору ачылган, Анда балдардын чыгрмачылык-лык үйү бар. Райондо 128 орундуу борборлоштурулган оорукана, 4 участкалык оорукана, 17 ФАП, район аралык учук оорулар диспансери, санитария-эпидемиологиялык станция, 7 бейтапкана, 19 дарыкана иштейт. Райондун аймагында «Шахфазил» тарыхый-мемориалдык ансамбли бар. Райондук «Айыл акыйкаты» гезити чыгат.'' .'' | ||
'' Т.Төрөбекова.''<br> | |||
17:05, 6 -октябрь (Тогуздун айы) 2022 -деги абалы
АЛА-БУКА РАЙОНУ Жалал-Абад обл-нун батыш бөлүгүн ээлейт. 1937-ж. апрелде, Кызыл-Жар р-нунан бөлүнүп, өзүнчө район болуп уюшулган. 1956-ж. ага Чаткал р-ну кошулган. 1963-ж. Жаӊы-Жол (Аксы) р-ну м-н биригип, 1969-ж. кайра бөлүнгөн. 1980-ж. Чаткал р-ну андан бөлүнүп кеткен. Түндүгүнөн Чаткал, чыгышынан Аксы р-ндору, батышынан Өзбекстан Респ-сынын Наманган обл. м-н чектешет. Аянты 3 миӊ км2. Калкы 89,7 миӊ (2011). Райондо 41 кыштак, 8 айыл аймагы бар. Борбору ‒ Ала-Бука кыш.
Райондун аймагы көбүнчө Чаткал кырка тоосунун түш.-чыгыш тармактарын ж-а анын этегиндеги адырларды ээлейт. Рельефи негизинен тоолуу. Чаткал кырка тоосунун капталдарынан түстүү ж-а сейрек кездешүүчү металл кендери ачылган. Сумсар ж-а Каба-Сай кендеринин мааниси зор. Курулуш материалдарына да бай. Климаты континенттик, кургакчыл. Адырларда январдын орт. темп-расы ‒10°С, июлдуку 30°С, тоолордо январдыкы ‒20°С, июлдуку 20°С. Жылдык жаан-чачыны тоо этектеринде 300‒400 мм, тоолордо 600 ммге чейин. Райондун аймагынан Ала-Бука , Чанач-Сай, Терек-Сай, Сумсар, Касан-Сай суулары агып өтөт. Суулар райондун ж-а Өзбекстандын жерлерин сугарууда пайдаланылат. Касан-Сай суусунда суу сактагыч курулган. Райондун деӊиз деӊг. 1500 м бийиктикте ачык, кара боз, 2600 м бийиктикте кара кочкул, айрым жерлеринде кара топурак тараган. 1300‒2500 м бийиктикте (Чаткал кырка тоосунун капталдарында) тоо-токой топурагы басымдуу. Андан жогору тоо шалбаа топурагы мүнөздүү. Тоо этектериндеги түздүктө ж-а адырларда чекенди, улам жогорулаган сайын шыралжын, эрмен-шыбак, бетеге ж. б. өсүмдүктөр өсөт. Тоо капталдарында алча, алма ж.б. аралаш жаӊгак, деӊиз деӊг. 3000 м бийиктикте арча токою, андан жогору субальп шалбаасы -жайыт ээлейт.
Калкы көп улуттуу, көбү кыргыздар (62%), о. эле өзбек, тажик ж.б. улут өкүлдөрү да жашайт. Орт. жыштыгы ‒ 1 км2ге 26 киши (2004). Калктын негизги бөлүгү тоо этектериндеги түздүктөрдө ж-а суу бойлорунда отурукташкан.
Чарбасынын негизин дыйканчылык ж-а мал чарбасы түзөт. А. ч. жарактуу жери 150,1 миӊ га , а. и. 21,3 миӊ га айдоо жер (анын
12,9 миӊ гасы сугат жер), 258 га чабынды, 129,8 миӊ га жайыт, 861 га бак-дарак; 117 га саздак жери бар. Райондо жеке, дыйкан, фермердик чарба, а. ч. кооперациялар уюшулган. Аларды Зеӊги-Ата, Падек, Ак-Коргон үрөнчүлүк чарбалары үрөн м-н камсыздайт. Дан эгиндери, жүгөрү, тамеки, май алынуучу өсүмдүктөр айдалып, жашылча, мөмө-жемиш багы өстүрүлөт. Райондо кара мал , кой-эчки, жылкы (а. и. бээ) асыралат. Үй куштары багылат.
Өнөр жай ишканаларынан «Техник» акционердик коому, «Достук-Калача» фирмасы, кыш, тамеки ферменттөөчү з-ддор ж. б. иштейт. «Техник» акционердик коому макарон, «Достук-Калача» фирмасы шарап даярдайт. Кыш з-ду иштейт.
Райондун аймагында алгачкы мектептер 1927-ж. Достук, Кызыл-Ата айылдарында ачылган. Учурда райондо 36 мектеп (а. и. 27 орто, 6 негизги, 3 башталгыч), 13 бала бакча, «Жоогазын» эс алуу лагери (Чанач-Сай кыш-нда, 500 орундуу), балдардын билим берүү борбору ачылган, Анда балдардын чыгрмачылык-лык үйү бар. Райондо 128 орундуу борборлоштурулган оорукана, 4 участкалык оорукана, 17 ФАП, район аралык учук оорулар диспансери, санитария-эпидемиологиялык станция, 7 бейтапкана, 19 дарыкана иштейт. Райондун аймагында «Шахфазил» тарыхый-мемориалдык ансамбли бар. Райондук «Айыл акыйкаты» гезити чыгат. .
Т.Төрөбекова.