АФРИКА ТААНУУ

, а ф р и к а н и с т и к а ‒ Африка элдеринин экономикасын, социалдык-саясий проблемаларын, тарыхын, укугун, коомдук ой-пикиринин өнүгүшүн, этнографиясын, тилин, ад-тын, иск-восун изилдөөчү илимдердин жыйындысы. Африкалык өлкөлөрдүн көпчүлүгүнүн колониялык көз карандылыктан бошотулганга чейин Африка Чыгыш таануунун бир бөлүгү катары каралып келген. Африка ж-дөгү алгачкы маалыматтар европалык ад-тта байыркы заманда эле гректер м-н римдиктердин жазып кеткендеринен белгилүү болгон. О. кылымдарда Африканы изилдөө византиялык, араб, перс, инди, кытай ж. б. географтары ж-а саякатчылары тарабынан жүргүзүлүп келген. Африкадагы элдер, алардын үрп-адаттары, кесипчилиги ж-а табигый байлыгы ж-дөгү маалыматтар о. азиялык энциклопедист-окумуштуулар Ахмад Фаргоний, Абу Рейхан Бируни, Махмуд Кашгарилердин эмгектеринде да учурайт. Европалыктардын Африканы изилдөөлөрү Улуу геогр. ачылыштар мезгилинде башталып, Африкадагы колониялык басып алуулар башталганда күч алган. Франциялык М. Гриольдун мектебинин, амер. этнологдор М. Херсковицтин ж-а Дж. Гринбергдин, немец окумуштуулары К. Майнхоф, Э. Дамман, англиялык А. Такер, Д. Форд, М. Фортес, М. Гатри, Л. Лики, бельгиялык А. Мейсен, Г. ван Бюльктор А. т. илимине чоӊ салым кошушкан. Орус саякатчыларынын Африка ж-дөгү маалыматтары 17-к-дын 30-жылдарына таандык. 1786-ж. орус деӊиз офицери М. Г. Коковцевдин Африка ж-дөгү китеби жарыяланган. 1790‒91-ж. Россия ИАнын «Бардык тилдердин жана наречиелердин салыштырма сөздүгү» деген эмгекте айрым африкалык тилдер да киргизилген. 19-к-да орус саякатчылары Б. П. Ковалевский, В. В. Юнкер, А. К. Булатович ж. б. Африканын географиясы м-н этнографиясын изилдөөгө зор салымдарды кошту. Чыгыш таануу окумуштууларынан Б. А. Тураев, А. С. Голенищев, В. В. Болотовдор Африка элдеринин тарыхы м-н мад-тын изилдөөдө көп иштерди жүргүздү. 2-дүйнөлүк согуштан, бөтөнчө Африка өлкөлөрүнүн көбү көз карандылыктан кутулгандан кийин, Батыш Европа ж-а АКШда А. т. дүркүрөп өсө баштады. Африка проблемалары АКШда (150 ири ил. борбор), Англияда (100дөн ашык ил.-из. уюму), Францияда (70тен ашык уюм) ж. б. өлкөлөрдө изилденүүдө. А. т. маселеси СССР ИАнын Тил ж-а этногр. ин-тунда, Ленинград мамл. ун-тинин Чыгыш ин-тунда изилденип, айрым борбору жогорку окуу жайларында африка тилдери кафедралары ачылган. Сов. А. т-да И. Ю. Крачковский, Н. В. Юшманов, В. В. Струве ж. б. кошкон салымдар зор. Африканын дүйнөлүк саясаттагы ж-а дүйнөлүк экономикадагы ролу өскөндүгүнө байланыштуу А. т-га коюлуучу талап күчөгөн. 1959-ж. Москвада СССР ИАнын Африка ин-ту уюштурулган. 1960-ж. Чыгышты изилдөөчүлөрдүн Эл аралык 25-конгрессинин Москвадагы секциясы африканисттердин эл аралык конгрессин түзүү ж-дө чечим чыгарды. Натыйжада анын 2 конгресси (1-си 1962-ж. Аккрада, 2-си 1967-ж. Дакарда) болуп өттү. 2-дүйнөлүк согуштан кийин Африканын өзүндө да А. т. жолго коюлду. Бир катар африкалык мамлекеттерде улуттук ил. мекемелер м-н жогорку окуу жайлары уюштурулуп (Ганадагы ИА, Бириккен чыг. африкалык академиясы (Кения, Танзания ж-а Уганда), жерг. окумуштуулары: Шейх Анта Диоп (Сенегал); К. Онвука Дике, С. О. Биобаку (Нигерия); А. Хампате Ба (Мали); Э. Мвенг (Камерун); Б. Бантинг, Л. Формен (ТАР) өсүп чыкты. Бүгүнкү күндө Россиялык «Азия и Африка сегодня», «Народы Азии и Африки» сыяктуу журналдарда Африкага тиешелүү маанилүү маселелер басылып турат.

Ад.: Африка. Энциклопедический справочник. 2 т. М., 1986‒1987; Ольдерогге Д. А. История изучения африканских языков. М., 1990.