Difference between revisions of "АНТАРКТИКА"
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АНТАРКТИКА''' (''анти... <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Арктика,'' | '''АНТАРКТИКА''' (''анти... <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Арктика,'' башкача айтканда Арктикага каршы жайгашкан аймак) – Жердин түштүк уюл аймагы. ''Антарктиданы,'' Атлантика, Тынч <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Инди океандарынын Антартидага жакын жаткан бөлүктөрүн, Уэделл, Росс, Амундсен, Беллинсгаузен деңиздери <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span>, ошондой эле Түштүк Георгия, Түштүк Сандвичевдер, Түштүк Оркней, Түштүк Шетланд ж. б. аралдарды камтыйт. Антартиканын чек арасы 48–60° түштүк кеңдик (Антарктика конвергенциясынын түндүк алабынын сызыгы) боюнча өтөт. Аянты 52,5 млн ''км<sup>2</sup>.'' Абанын температурасы эң төмөн, катуу шамал, кардуу бороон болуп, көбүнчө туман басып турат. Антарктика Жер шарындагы эң катаал, суук аймак, субантарктикалык аймактын эң жылуу айынын орточо температурасы 10°С, эң суук айыныкы 0°Сден –10°Сге чейин. Жылдык жаан-чачыны Чыгыш Антарктиканын жээктеринде 30–50 ''мм,'' Антарктика жарым аралынын батыш жээктеринде <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> субантарктика аралдарында 1000 ''ммден'' ашык. Материк калың муз катмары <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> капталган; аралдарды адатта тоо мөңгүлөрү каптаган. Деңиз музунун аянты сезондон сезонго өзгөрүп турат; кыштын аяк ченинде 20 млн ''км<sup>2</sup>''дей, жайында 2,5 млн ''км<sup>2</sup>''дей. Үстү жалпак айсбергдер мүнөздүү. Органикалык дүйнөсү Антарктикада өтө жарды, океанда өтө бай. Аралдарда тундра өсүмдүктөрү өсөт; деңизде сүзүүчү канаттуулар көп. Деңиз жаныбарларынан кит, калак буттуулар бар. Алар криль (көп топтолгон) <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> тамактанат. 1959-жылдагы Эл аралык келишим боюнча Антарктика демилитаризацияланган бейтарап зона, тынчтык максатка гана пайдаланылат; илимий-изилдөө иштери эркин жүргүзүлөт.<br>Ад.: ''Трешников А. Ф.'' История открытия и исследования Антарктиды. М., 1963; География Антарктиды. М., 1968. | ||
''М. Кадыркулов.'' | ''М. Кадыркулов.'' | ||
11:04, 8 Декабрь (Бештин айы) 2023 -деги абалы
АНТАРКТИКА (анти... жана Арктика, башкача айтканда Арктикага каршы жайгашкан аймак) – Жердин түштүк уюл аймагы. Антарктиданы, Атлантика, Тынч жана Инди океандарынын Антартидага жакын жаткан бөлүктөрүн, Уэделл, Росс, Амундсен, Беллинсгаузен деңиздери менен, ошондой эле Түштүк Георгия, Түштүк Сандвичевдер, Түштүк Оркней, Түштүк Шетланд ж. б. аралдарды камтыйт. Антартиканын чек арасы 48–60° түштүк кеңдик (Антарктика конвергенциясынын түндүк алабынын сызыгы) боюнча өтөт. Аянты 52,5 млн км2. Абанын температурасы эң төмөн, катуу шамал, кардуу бороон болуп, көбүнчө туман басып турат. Антарктика Жер шарындагы эң катаал, суук аймак, субантарктикалык аймактын эң жылуу айынын орточо температурасы 10°С, эң суук айыныкы 0°Сден –10°Сге чейин. Жылдык жаан-чачыны Чыгыш Антарктиканын жээктеринде 30–50 мм, Антарктика жарым аралынын батыш жээктеринде жана субантарктика аралдарында 1000 ммден ашык. Материк калың муз катмары менен капталган; аралдарды адатта тоо мөңгүлөрү каптаган. Деңиз музунун аянты сезондон сезонго өзгөрүп турат; кыштын аяк ченинде 20 млн км2дей, жайында 2,5 млн км2дей. Үстү жалпак айсбергдер мүнөздүү. Органикалык дүйнөсү Антарктикада өтө жарды, океанда өтө бай. Аралдарда тундра өсүмдүктөрү өсөт; деңизде сүзүүчү канаттуулар көп. Деңиз жаныбарларынан кит, калак буттуулар бар. Алар криль (көп топтолгон) менен тамактанат. 1959-жылдагы Эл аралык келишим боюнча Антарктика демилитаризацияланган бейтарап зона, тынчтык максатка гана пайдаланылат; илимий-изилдөө иштери эркин жүргүзүлөт.
Ад.: Трешников А. Ф. История открытия и исследования Антарктиды. М., 1963; География Антарктиды. М., 1968.
М. Кадыркулов.