АЛА-БУКА РАЙОНУ

Жалал-Абад обл-нун батыш бөлүгүн ээлейт. 1937-ж. апрелде, Кызыл-Жар р-нунан бөлүнүп, өзүнчө район болуп уюшулган. 1956-ж. ага Чаткал р-ну кошулган. 1963-ж. Жаӊы-Жол (Аксы) р-ну м-н биригип, 1969-ж. кайра бөлүнгөн. 1980-ж. Чаткал р-ну андан бөлүнүп кеткен. Түндүгүнөн Чаткал, чыгышынан Аксы р-ндору, батышынан Өзбекстан Респ-сынын Наманган обл. м-н чектешет. Аянты 3 миӊ км2. Калкы 89,7 миӊ (2011). Райондо 41 кыштак, 8 айыл аймагы бар. Борбору ‒ Ала-Бука кыш.

Райондун аймагы көбүнчө Чаткал кырка тоосунун түш.-чыгыш тармактарын ж-а анын этегиндеги адырларды ээлейт. Рельефи негизинен тоолуу. Чаткал кырка тоосунун капталдарынан түстүү ж-а сейрек кездешүүчү металл кендери ачылган. Сумсар ж-а Каба-Сай кендеринин мааниси зор. Курулуш материалдарына да бай. Климаты континенттик, кургакчыл. Адырларда январдын орт. темп-расы ‒10°С, июлдуку 30°С, тоолордо январдыкы ‒20°С, июлдуку 20°С. Жылдык жаан-чачыны тоо этектеринде 300‒400 мм, тоолордо 600 ммге чейин. Райондун аймагынан Ала-Бука , Чанач-Сай, Терек-Сай, Сумсар, Касан-Сай суулары агып өтөт. Суулар райондун ж-а Өзбекстандын жерлерин сугарууда пайдаланылат. Касан-Сай суусунда суу сактагыч курулган. Райондун деӊиз деӊг. 1500 м бийиктикте ачык, кара боз, 2600 м бийиктикте кара кочкул, айрым жерлеринде кара топурак тараган. 1300‒2500 м бийиктикте (Чаткал кырка тоосунун капталдарында) тоо-токой топурагы басымдуу. Андан жогору тоо шалбаа топурагы мүнөздүү. Тоо этектериндеги түздүктө ж-а адырларда чекенди, улам жогорулаган сайын шыралжын, эрмен-шыбак, бетеге ж. б. өсүмдүктөр өсөт. Тоо капталдарында алча, алма ж.б. аралаш жаӊгак, деӊиз деӊг. 3000 м бийиктикте арча токою, андан жогору субальп шалбаасы -жайыт ээлейт.
Калкы көп улуттуу, көбү кыргыздар (62%), о. эле өзбек, тажик ж.б. улут өкүлдөрү да жашайт. Орт. жыштыгы ‒ 1 км²ге 26 киши (2004). Калктын негизги бөлүгү тоо этектериндеги түздүктөрдө ж-а суу бойлорунда отурукташкан.
Чарбасынын негизин дыйканчылык ж-а мал чарбасы түзөт. А. ч. жарактуу жери 150,1 миӊ га (2004), а. и. 21,3 миӊ га айдоо жер (анын

12,9 миӊ гасы сугат жер), 258 га чабынды, 129,8 миӊ га жайыт, 861 га бак-дарак; 117 га саздак жери бар. Райондо 2648 жеке, 439 дыйкан, 42 фермердик чарба, 22 а. ч. кооперативи уюшулган. Аларды Зеӊги-Ата, Падек, Ак-Коргон үрөнчүлүк чарбалары үрөн м-н камсыздайт. 2003-ж. 10,8 миӊ га жерге дан эгиндери эгилип, дүӊ жыйымы 30,4 миӊ т; 2,2 миӊ га жердеги жүгөрүнүн дүӊ жыйымы 13,3 миӊ т; 1,2 миӊ га жердеги тамекинин дүӊ жыйымы 2,8 миӊ т, 2,8 га жердеги май алынуучу өсүмдүктөрдүн дүӊ жыйымы 2,7 миӊ т; 828 га жердеги картошка нын дүӊ жыйымы 21,4 миӊ т; 929 га жердеги жашылчанын дүӊ жыйымы 15,2 миӊ т; 868 га мөмө-жемиш багынын дүӊ жыйымы 2,9 миӊ тны түзгөн. Райондо 2003-ж. 18 миӊ карамал (а. и. 9,1 миӊ уй), 103,3 миӊ кой-эчки, 5,3 миӊ жылкы (а. и. 1,4 миӊ бээ), 61,1 миӊ үй кушу болгон. Район б-ча 5,8 миӊ т эт (тирүүлөй салмак), 23,7 миӊ т сүт, 290 т жүн, 4,5 миӊ даана жумуртка даярдалган (2004).
Өнөр жай ишканаларынан «Техник» акционердик коому, «Достук-Калача» фирмасы, кыш, тамеки ферменттөөчү з-ддор ж. б. иштейт. 2003-ж. «Техник» акционердик коому 9,1 т макарон, «Достук-Калача» фирмасы 57,4 миӊ л вино, кыш з-ду 200 миӊ даана кыш даярдаган, тамеки ферменттөөчү з-д 572 т тамеки ферменттеген.
Райондун аймагында алгачкы мектептер 1927-ж. Достук, Кызыл-Ата айылдарында ачылган. 2003/04-окуу жылында райондогу 36 мектепте (а. и. 27 орто, 6 негизги, 3 башталгыч) 19,6 миӊ окуучу окуп, 1,3 миӊ мугалим иштеген. Райондо 13 бала бакча (1400дөн ашык бала тарбияланган), балдардын «Жоогазын» эс алуу лагери (Чанач-Сай кыш-нда, 500 орундуу) иштеген. 1997-ж. балдардын билим берүү борбору (12 мугалим иштеген) ачылган, анда балдардын чыг-лык үйү бар. Райондо 128 орундуу борборлоштурулган оорукана, 4 участкалык оорукана, 17 ФАП, район аралык учук оорулар диспансери, санитария-эпидемиологиялык станция, 7 бейтапкана, 19 дарыкана иштейт. Райондун аймагында «Шахфазил» тарыхый-мемориалдык ансамбли бар. Райондук «Айыл акыйкаты» гезити чыгат. Т. Төрөбекова.