Difference between revisions of "БЕЛУЖИСТАН"
new2022_2vol>KadyrM |
м (→top: clean up, replaced: м-н → <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> (5), ж-а → <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> (12), а. и. → <span cat='ж.кыск' oldv='а. и.'>анын ичинде</span>) |
||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
Б а л у ч и с т а н – Азиядагы тарыхый <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> геогр. облус. Иран тайпак тоосунун түш.-чыгышында жайгашкан. Чыгышы Пакистандын, батышы Ирандын курамында. Аянты 0,5 млн км². Б. ири аймактык бирикмелердин – Араб халифаты, Газневиддер, Сельжуктар, Хулагуиддер <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Тимуриддер мамлекеттеринин курамына кирген. Алар ыдырагандан кийин 17-к-дын башында Б-дын аймагында бир нече феодалдык княздыктар пайда болгон. 19-к-да Чыгыш Б. Англияга баш ийип, эки провинцияга (Британдык Б. <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Белуж княздыктарынын федерациясы) бөлүнгөн. 1947-ж. августта Британдык Б., 1948-ж. мартта Белуж княздыктарынын федерациясы Пакистандын курамына, Батыш Б. Ирандын курамына кирген. Чыгыш Б-нын (Пакистандык Б. провинциясы) <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Батыш Б-нын (Ирандык Б. <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Систан провинциялары) ортосундагы чек аралар 29. 10. 1956-жылдагы иран-пакистан келишиминин негизинде аныкталган. 1955-ж. Пакистандын батыш бөлүгүндөгү бардык провинциялар бир провинцияга – Батыш Пакистанга биригип, княздыктар жоюлган. 1970-ж. Батыш Пакистан лингвисттик принцип б-ча 4 провинцияга бөлүнгөн,: Пенджаб, Синд, Хайбер-Пахтунхва <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Белужистан. Б. аянты б-ча Пакистандын эң чоң провинциясы, бирок калкынын (белуждар, о. эле брагу <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> пуштундар) санына (7,7 млн адам) караганда эң кичинекей аймак. Провинция табигый ресурстарга, <span cat='ж.кыск' oldv='а. и.'>анын ичинде</span> мунай, газ, көмүр, күкүрт, жез <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> алтынга бай. Пайдалуу кендердин эбегейсиз запасына карабастан, Б. Пакистандын эң жакыр аймактарынын бири. Б. мунай <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> газ кирешесин Синд, Пенджаб, Хайбер <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Пахтунхва провинцияларына салыштырмалуу азыраак алат, анткени Б-дагы скважиналардын баасы ушул провинцияларга караганда беш эсе төмөн. Мындан тышкары, кирешени борбордон аймактарга бөлүштүрүү схемасына ылайык, биринчи кезекте ар бир провинциянын жыш калкы эске алынат. Ошентип, Б. борбордук өкмөт бөлгөн бассейндин 9,09% гана алат. Изилдөөчүлөр белгилегендей, белуж уруулары экон., социалдык <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> саясий артыкчылыктарга ээ эмес, экон. жактан жакыр, сырттан келген адамдар катары эсептелинет. Белуж уруулары улуттук ин-ттарды калыбына келтирүү, жаратылыш ресурстарын, айрыкча жаратылыш газын бөлүштүрүү чаралары ж. б. экон. талаптар <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> көтөрүлүшкө чыгып турушат. О. эле региондо улуттар аралык тирешүү белуждар <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> пуштундардын ортосунда гана эмес, белуждар <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> кытайлардын ортосунда да орун алган. Белуж уруулары <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> Б. боштондук армиясынын козголоңчулары, экинчи жагынан, Пакистандын борбордук өкмөтү <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> белуж улутчулдарынын ортосундагы чыр-чатактардын курчушу бүгүнкү күнгө чейин уланууда. | |||
18:12, 5 Декабрь (Бештин айы) 2022 -деги абалы
Б а л у ч и с т а н – Азиядагы тарыхый жана геогр. облус. Иран тайпак тоосунун түш.-чыгышында жайгашкан. Чыгышы Пакистандын, батышы Ирандын курамында. Аянты 0,5 млн км². Б. ири аймактык бирикмелердин – Араб халифаты, Газневиддер, Сельжуктар, Хулагуиддер жана Тимуриддер мамлекеттеринин курамына кирген. Алар ыдырагандан кийин 17-к-дын башында Б-дын аймагында бир нече феодалдык княздыктар пайда болгон. 19-к-да Чыгыш Б. Англияга баш ийип, эки провинцияга (Британдык Б. жана жана Белуж княздыктарынын федерациясы) бөлүнгөн. 1947-ж. августта Британдык Б., 1948-ж. мартта Белуж княздыктарынын федерациясы Пакистандын курамына, Батыш Б. Ирандын курамына кирген. Чыгыш Б-нын (Пакистандык Б. провинциясы) жана Батыш Б-нын (Ирандык Б. жана Систан провинциялары) ортосундагы чек аралар 29. 10. 1956-жылдагы иран-пакистан келишиминин негизинде аныкталган. 1955-ж. Пакистандын батыш бөлүгүндөгү бардык провинциялар бир провинцияга – Батыш Пакистанга биригип, княздыктар жоюлган. 1970-ж. Батыш Пакистан лингвисттик принцип б-ча 4 провинцияга бөлүнгөн,: Пенджаб, Синд, Хайбер-Пахтунхва жана Белужистан. Б. аянты б-ча Пакистандын эң чоң провинциясы, бирок калкынын (белуждар, о. эле брагу жана пуштундар) санына (7,7 млн адам) караганда эң кичинекей аймак. Провинция табигый ресурстарга, анын ичинде мунай, газ, көмүр, күкүрт, жез жана алтынга бай. Пайдалуу кендердин эбегейсиз запасына карабастан, Б. Пакистандын эң жакыр аймактарынын бири. Б. мунай жана газ кирешесин Синд, Пенджаб, Хайбер жана Пахтунхва провинцияларына салыштырмалуу азыраак алат, анткени Б-дагы скважиналардын баасы ушул провинцияларга караганда беш эсе төмөн. Мындан тышкары, кирешени борбордон аймактарга бөлүштүрүү схемасына ылайык, биринчи кезекте ар бир провинциянын жыш калкы эске алынат. Ошентип, Б. борбордук өкмөт бөлгөн бассейндин 9,09% гана алат. Изилдөөчүлөр белгилегендей, белуж уруулары экон., социалдык жана саясий артыкчылыктарга ээ эмес, экон. жактан жакыр, сырттан келген адамдар катары эсептелинет. Белуж уруулары улуттук ин-ттарды калыбына келтирүү, жаратылыш ресурстарын, айрыкча жаратылыш газын бөлүштүрүү чаралары ж. б. экон. талаптар менен көтөрүлүшкө чыгып турушат. О. эле региондо улуттар аралык тирешүү белуждар менен пуштундардын ортосунда гана эмес, белуждар менен кытайлардын ортосунда да орун алган. Белуж уруулары менен Б. боштондук армиясынын козголоңчулары, экинчи жагынан, Пакистандын борбордук өкмөтү менен белуж улутчулдарынын ортосундагы чыр-чатактардын курчушу бүгүнкү күнгө чейин уланууда.