Difference between revisions of "АЛЬП БҮКТӨЛҮҮСҮ"
м (→top: clean up, replaced: м-н → <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> (7), ж-а → <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> (2)) |
м (→top: категория кошуу) |
||
| (3 intermediate revisions by 3 users not shown) | |||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АЛЬП БҮКТӨЛҮҮСҮ''' – кайнозой заманындагы ири бүктөлүүлөр. Мезозой <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> алгачкы палеоген мезгилиндеги геосинклиналдардын чегинде болуп, жаш тоолордун жаралышы <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> аяктаган. | '''АЛЬП БҮКТӨЛҮҮСҮ''' – кайнозой заманындагы ири бүктөлүүлөр. Мезозой <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> алгачкы палеоген мезгилиндеги геосинклиналдардын чегинде болуп, жаш тоолордун жаралышы <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> аяктаган. Мисалы, Альп тоолору (термин анын атынан аталган), Пиреней, Андалузия, Апеннин, Карпат, Динар, Крым, Кавказ кырка тоолору, Африканын түндүгүндөгү Атлас, Азиядагы Понт, Тавр, Түркмөн '''–''' Хорасан, Загрос, Сулайман, Гималай тоолору, Бирма, Индонезия тоо тизмектери, Камчатка жарым аралы, Япон, Филиппин аралдары, Аляска <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> Калифорниянын Тынч океан тарабындагы кырка тоолору, Түштүк Америкадагы Анд тоолору, Австралиянын чыгыш жагын курчап жаткан архипелагдар (Жаңы Гвинея, Жаңы Зеландия аралдары <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> бирге) ж. б. кирет. Аталган жерлердин айрым бөлүктөрүндө мезозой заманында да бүктөлүү кыймылдары болуп өткөн (к. ''Мезозой бүктөлүүсү).'' Европа <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> Азияда жайгашкан бүктөлүү системалары А. Д. Архангельский <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> Н. С. Шатский тарабынан (1933) өзүнчө альп бүктөлүү аймагы деп бөлүнгөн. Альп бүктөлүүсү жеке эле геосинклиналь аймактарын бийик көтөрбөстөн, платформалуу жерлерди да тоолуу өлкөгө айландырган. Буларга Европадагы Юра тоолорун, Пиреней жарым аралынын бир топ бөлүгүн, Түндүк Африкадагы Атлас тоолорунун түштүк тарабын, Орто <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> Борбордук Азиядагы Теңир-Тоо, Ысар тоолорун, Памир тоосунун түндүк бөлүгүн, Түндүк Америкадагы Аскалуу тоонун чыгыш тарабын, Түштүк Америкадагы Анд тоолору <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> Антарктидадагы Антарктида жарым аралын кошууга болот. Орто <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> Борбордук Азиядагы тоо аралык ири ойдуңдардын (Фергана, Цайдам ж. б.) пайда болушу да Альп бүктөлүүсүнө байланыштуу. Альп бүктөлүүсү болгон жерлерде күчтүү тектоникалык кыймылдар (жер титирөөлөр, жанар тоолордун атылышы) азыр да жүрүп турат.<br> | ||
[[Категория:1-Том]] | |||
09:29, 12 Сентябрь (Аяк оона) 2024 -га соңку версиясы
АЛЬП БҮКТӨЛҮҮСҮ – кайнозой заманындагы ири бүктөлүүлөр. Мезозой менен алгачкы палеоген мезгилиндеги геосинклиналдардын чегинде болуп, жаш тоолордун жаралышы менен аяктаган. Мисалы, Альп тоолору (термин анын атынан аталган), Пиреней, Андалузия, Апеннин, Карпат, Динар, Крым, Кавказ кырка тоолору, Африканын түндүгүндөгү Атлас, Азиядагы Понт, Тавр, Түркмөн – Хорасан, Загрос, Сулайман, Гималай тоолору, Бирма, Индонезия тоо тизмектери, Камчатка жарым аралы, Япон, Филиппин аралдары, Аляска менен Калифорниянын Тынч океан тарабындагы кырка тоолору, Түштүк Америкадагы Анд тоолору, Австралиянын чыгыш жагын курчап жаткан архипелагдар (Жаңы Гвинея, Жаңы Зеландия аралдары менен бирге) ж. б. кирет. Аталган жерлердин айрым бөлүктөрүндө мезозой заманында да бүктөлүү кыймылдары болуп өткөн (к. Мезозой бүктөлүүсү). Европа менен Азияда жайгашкан бүктөлүү системалары А. Д. Архангельский менен Н. С. Шатский тарабынан (1933) өзүнчө альп бүктөлүү аймагы деп бөлүнгөн. Альп бүктөлүүсү жеке эле геосинклиналь аймактарын бийик көтөрбөстөн, платформалуу жерлерди да тоолуу өлкөгө айландырган. Буларга Европадагы Юра тоолорун, Пиреней жарым аралынын бир топ бөлүгүн, Түндүк Африкадагы Атлас тоолорунун түштүк тарабын, Орто жана Борбордук Азиядагы Теңир-Тоо, Ысар тоолорун, Памир тоосунун түндүк бөлүгүн, Түндүк Америкадагы Аскалуу тоонун чыгыш тарабын, Түштүк Америкадагы Анд тоолору менен Антарктидадагы Антарктида жарым аралын кошууга болот. Орто жана Борбордук Азиядагы тоо аралык ири ойдуңдардын (Фергана, Цайдам ж. б.) пайда болушу да Альп бүктөлүүсүнө байланыштуу. Альп бүктөлүүсү болгон жерлерде күчтүү тектоникалык кыймылдар (жер титирөөлөр, жанар тоолордун атылышы) азыр да жүрүп турат.