АЛЮМИНИЙ

АЛЮМИНИЙ (лат. Aluminium), AI – элементтердин мезгилдик системасынын 3-тобунан орун алган химиялык элемент, ат. н. 13, ат. м. 26,9815. Жер кыртышында таралышы боюнча металлдардын ичинен 1-орунду ээлейт (8,8%). Жаратылыштагы негизги бирикмелери – алюмосиликаттар, боксит, корунд жана криолит. Жылуулукту, электрди жакшы өткөргөн, коррозияга туруктуу, чоюлгуч, жеңил, оңой ширетилүүчү, күмүш сымал ак металл. Таза алюминийдин (99,996%) салмагы 27, тыгыздыгы 2698 кг/мз (20°С), б. эрүү t 660,24°С, кайноо t 2500°С. Сырткы электрондук катмарында 3 электрону (3s²3pi) бар. Si, Си, Zn, Мп ж. б. элементтер менен ар түрдүү касиеттеги өтө бышык куймаларды пайда кылат. Абада тез окистенгендиктен металлды андан ары окистенүүдөн сактоочу АlОзтүн жука кабыкчасы менен капталат. Анын майда күкүмү ысытканда күйөт. Кычкылтек менен активдүү кошулуу касиети металлдарды алардын оксиддеринен калыбына келтирүү үчүн колдонулат. Жогорку температурада азот, көмүртек, күкүрт менен реакцияга кирип, нитридди (A1N), карбидди (А1₄С₃), сульфидди (A1₂S₃), галогендер менен галогениддерди (AIF₃, А1С1₃) берет. Щелочто оңой эрип, суутекти бөлүп чыгарат да, алюминатты пайда кылат: 2AI+2NaOH+10H₂O=2Na[Al(OH)₄(H₂O)₂]+ЗН₂. Ал өнөр жайда криолитте (NagAlF₆) эритилген бокситти электролиздөөдөн алынат. Алюминий электр техникасында, авиация өнөр жайда, металлургияда, архитектурада, ядролук реакторлордо, турмуш-тиричилик буюмдарын жасоодо кеңири колдонулат.