Difference between revisions of "АДАПТАЦИЯ"

Кыргызстан Энциклопедия Жана Терминология Борбору дан
Jump to navigation Jump to search
117-179>KadyrM
м (→‎top: категория кошуу)
 
(7 intermediate revisions by 4 users not shown)
1 -сап: 1 -сап:
  (лат. adaptatio – ыңгайлануу) биологияда – белгилүү бир биол. түрдүн морфофизиол., жүрүш‑туруштук, популяциялык ж. б. өзгөчөлүктөрүнүн чөйрө шартына ыңгай­ланышы. Түрдүн особдорунун жашоосунун бар­дык тепкичтеринде А. калыптана берет. А. жа­шоо шартынын ар кандай өзгөрүүсүндө организм­дин тирүү калышын камсыз кылат. Жалпы ж‑a жеке А. болуп экиге бөлүнөт. А‑нын эвол. өрчүп‑өнүгүү механизмдери – биологиянын бир­ден бир борб. проблемасы. А. тукум куугучтук­тун негизинде онтогенездик өзгөрүүлөрдүн, узак убакыт тандалуунун ж‑a мутациянын натый­жасында ишке ашат да, организмдин клетка­лары м‑н ткандарынын кээ бир тиричилик ара­кеттери өзгөрүлүп, чыдамдуулугу арта баштайт. Тиричиликтин тарыхый өсүү жолунда орга низмдин начар клеткалары жоголуп, күчтүүлөрү өөрчүп, чөйрөгө жараша табигый өзгөрүүлөрдүн натыйжасында А. пайда болот. Жаныбардын, өсүмдүктөрдүн органдары м‑н клеткаларынын түзүлүшүндө ж‑a функциясында жашоо шарты на ылайык өзгөрүүлөр дайыма болуп турат. Мис., А‑нын натыйжасында жарганаттын ал­дынкы буттары учууга, момолойдун алдынкы буттары кыска келип жер казууга, маймыл, ты­йын чычкандардын дене түзүлүшү, колу‑бутта­ры даракка чыгууга, бутактан бутакка секирип жүрүүгө ыңгайланган. Сууда жашоочу сүт эмүү-
'''АДАПТАЦИЯ''' (лат. adaptatio – ыңгайлануу), б и о л о г и я д а – белгилүү бир биологиялык  түрдүн морфофизиологиялык, жүрүш‑туруштук, популяциялык ж. б. өзгөчөлүктөрүнүн чөйрө шартына ыңгай­ланышы. Түрдүн особдорунун жашоосунун бар­дык тепкичтеринде Адаптация  калыптана берет. Адаптация  жа­шоо шартынын ар кандай өзгөрүүсүндө организм­дин тирүү калышын камсыз кылат. Жалпы жанa жеке Адаптация болуп экиге бөлүнөт. Адаптациянын эволюциялык  өөрчүп‑өнүгүү механизмдери – биологиянын бир­ден бир борбордук  проблемасы. Адаптация  тукум куугучтук­тун негизинде онтогенездик өзгөрүүлөрдүн, узак убакыт тандалуунун жанa мутациянын натый­жасында ишке ашат да, организмдин клетка­лары <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> ткандарынын кээ бир тиричилик ара­кеттери өзгөрүлүп, чыдамдуулугу арта баштайт. Тиричиликтин тарыхый өсүү жолунда организмдин начар клеткалары жоголуп, күчтүүлөрү өөрчүп, чөйрөгө жараша табигый өзгөрүүлөрдүн натыйжасында Адаптация  пайда болот. Жаныбардын, өсүмдүктөрдүн органдары <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> клеткаларынын түзүлүшүндө жанa функциясында жашоо шартына ылайык өзгөрүүлөр дайыма болуп турат. Мисалы, Адаптациянын натыйжасында жарганаттын ал­дынкы буттары учууга, момолойдун алдынкы буттары кыска келип жер казууга, маймыл, ты­йын чычкандардын дене түзүлүшү, колу‑бутта­ры даракка чыгууга, бутактан бутакка секирип жүрүүгө ыңгайланган. Сууда жашоочу сүт эмүүчүлөрдөн киттин буттары сүзгүч канатка айлан­ган. Белгилүү өсүү шарттарга жараша өзгөрүүлөр өсүмдүккө да мүнөздүү. Көп өсүмдүктөрдүн гүлү курт‑кумурска жанa канаттуулардын кээ бир түр­лөрү аркылуу чаңдашууга ыңгайланган. Туздуу, кумдуу, чополуу, таштуу жерлерде өскөн өсүм­дүктө ар кандай морфологиялык, физиологиялык, анатомиялык  <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> биохимиялык  өзгөрүүлөр болот. 19‑кылымдын 2‑жарымын­да Ч''. Дарвин'' эволюциялык теорияны ачкандан баштап, Адаптация  организмдеги туруктуу процесс болбостон, органикалык  эволюциянын үч фактору – ''өзгөргүчтүк, тукум куугучтук'' <span cat=.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> ''табигый тандалуунун'' натыйжасында пайда болуп өнүккөн процесс катары каралат.
чүлөрдөн киттин буттары сүзгүч канатка айлан­ган. Белгилүү өсүү шарттарга жараша өзгөрүүлөр өсүмдүккө да мүнөздүү. Көп өсүмдүктөрдүн гүлү курт&#8209;кумурска ж&#8209;a канаттуулардын кээ бир түр­лөрү аркылуу чаңцашууга ыңгайланган. Туздуу, кумдуу, чополуу, таштуу жерлерде өскөн өсүм­дүктө ар кандай морфол., физиол., анат. ж&#8209;а биохим. өзгөрүүлөр болот. 19&#8209;к&#8209;дын 2&#8209;жарымын­да Ч. Дарвин эвол. теорияны ачкандан баштап, А. организмдеги туруктуу процесс болбостон, орг. эволюциянын үч фактору – ''өзгөргучтук, ту кум куугучтук'' ж&#8209;а ''табигый тандалуунун'' на тыйжасында пайда болуп өнүккөн процесс ка тары каралат.<br>
 
Ад.: ''Жученко'' А А Адаптивный потенциал культурных растений. Кишинев, Штиинца, 1988; Ак туальные проблемы биологической науки, М., 1984.  
Ад.: ''Жученко'' А. А. Адаптивный потенциал культурных растений. Кишинев, Штиинца, 1988; Актуальные проблемы биологической науки, М., 1984.
[[Категория:1-Том]]

08:25, 12 Сентябрь (Аяк оона) 2024 -га соңку версиясы

АДАПТАЦИЯ (лат. adaptatio – ыңгайлануу), б и о л о г и я д а – белгилүү бир биологиялык түрдүн морфофизиологиялык, жүрүш‑туруштук, популяциялык ж. б. өзгөчөлүктөрүнүн чөйрө шартына ыңгай­ланышы. Түрдүн особдорунун жашоосунун бар­дык тепкичтеринде Адаптация калыптана берет. Адаптация жа­шоо шартынын ар кандай өзгөрүүсүндө организм­дин тирүү калышын камсыз кылат. Жалпы жанa жеке Адаптация болуп экиге бөлүнөт. Адаптациянын эволюциялык өөрчүп‑өнүгүү механизмдери – биологиянын бир­ден бир борбордук проблемасы. Адаптация тукум куугучтук­тун негизинде онтогенездик өзгөрүүлөрдүн, узак убакыт тандалуунун жанa мутациянын натый­жасында ишке ашат да, организмдин клетка­лары менен ткандарынын кээ бир тиричилик ара­кеттери өзгөрүлүп, чыдамдуулугу арта баштайт. Тиричиликтин тарыхый өсүү жолунда организмдин начар клеткалары жоголуп, күчтүүлөрү өөрчүп, чөйрөгө жараша табигый өзгөрүүлөрдүн натыйжасында Адаптация пайда болот. Жаныбардын, өсүмдүктөрдүн органдары менен клеткаларынын түзүлүшүндө жанa функциясында жашоо шартына ылайык өзгөрүүлөр дайыма болуп турат. Мисалы, Адаптациянын натыйжасында жарганаттын ал­дынкы буттары учууга, момолойдун алдынкы буттары кыска келип жер казууга, маймыл, ты­йын чычкандардын дене түзүлүшү, колу‑бутта­ры даракка чыгууга, бутактан бутакка секирип жүрүүгө ыңгайланган. Сууда жашоочу сүт эмүүчүлөрдөн киттин буттары сүзгүч канатка айлан­ган. Белгилүү өсүү шарттарга жараша өзгөрүүлөр өсүмдүккө да мүнөздүү. Көп өсүмдүктөрдүн гүлү курт‑кумурска жанa канаттуулардын кээ бир түр­лөрү аркылуу чаңдашууга ыңгайланган. Туздуу, кумдуу, чополуу, таштуу жерлерде өскөн өсүм­дүктө ар кандай морфологиялык, физиологиялык, анатомиялык жана биохимиялык өзгөрүүлөр болот. 19‑кылымдын 2‑жарымын­да Ч. Дарвин эволюциялык теорияны ачкандан баштап, Адаптация организмдеги туруктуу процесс болбостон, органикалык эволюциянын үч фактору – өзгөргүчтүк, тукум куугучтук жана табигый тандалуунун натыйжасында пайда болуп өнүккөн процесс катары каралат.

Ад.: Жученко А. А. Адаптивный потенциал культурных растений. Кишинев, Штиинца, 1988; Актуальные проблемы биологической науки, М., 1984.