АБД АР-РАЗЗАК САМАРКАНДИ

, Камал ад-

Дин абд-ар-Раззак ибн Жал ал ад-Дин Исхак ас-Самарканди (1413, Афганстан, Герат ш. – 1482, ошол эле жерде) – орто азиялык тарыхчы. Ата сы Маулана Жал ал ад-Дин Исхак Самарканддан болгон, ал Шахрухтун (1405–1447) ордосунда кади ж-a имам кызматында турган. A. а.-Р. С. атасынын жолун улап, тимуриддердин кызматына өткөн, 1442-ж. Шахрухтун Гераттан чыккан элчилери м-н бирге Түш. Индияга жөнөтүлгөн. 1446–47-ж. Ирандын түн. провинциясы Гиланга элчилик тапшырма м-н барган. 1463-ж. Абу Саид аны Шахрух негиздеген Герат ханакасына (дербишчиликти тутунгандардын ибадат жайы) шейх кызматына дайындаган. Өмүрүнүн акыркы мезгилдери Гератта өткөн. Ал белгилүү акын, вазир ж-a меценат Мир Алишер Навоинин колдоосуна ээ болгон. Самарканди «Мат л а ас-са дайн ва мажма ал-бахрайн» («Кош кут жылдызынын аткан жери жана кош деңиздин кошулган жери») деген фарси тилиндеги тарыхый эмгекти жазган. Чыгармада Абу Саид Хулагуинун ж-a Абу Саид Тимуриддин мезгилдериндеги окуяларды, б. а. 170 жылдык тарыхты камтыган. Анын биринчи ж-a экинчи бөлүгүндөгү 1426–27-ж. чейинки окуяларды баяндоодо Хафиз-и Абрунун эмгегиндеги кабарларды кыскартып берген. «Матла ас-са дайнда» акыркы 45 жылдагы окуя, тактап айтканда Хафиз-и Абру жазган 1426–27-жылдардан кийинки окуяларга автордун өзү күбө болгондугу ж-a катышкандыгы м-н баалуу. О. Азиянын, Ирандын ж-a Афганистандын Тимур ж-a анын урпактарынын учурундагы тарыхын окуп үйрөнүүдө ж-a изилдөөдө бул эмгек баалуу булактардан. Тимур ж-a тимуриддердин Моголстанга жасаган жортуулдарын баяндоодо А. а-Р. С. чыгармаларында Теңир-Тоодогу кыргыздар туура луу эскерет. Анда 14–15-к-дын аралыгында Тимурдун небереси Моголстанга жасаган чабуулун- да «алмалыктык, хотандык бир канча сулууларын, кыргыздын ж-а бешбалыктык чүрөктөрдү» чоң атасына тартууга жөнөткөнү айтылат. Искендердин чыгышка жасаган жортуулдары Теңир-Тоодон ж-а Чыгыш Түркстандан ашкан эмес. Анын кошуундары Беш-Балык ш-на кол салганда шаардын айланасындагы «кыргыз чүрөктөрүн» туткундаган. Эмгектеги мындай маалыматтар кыргыздардын 14-к-дын аягы 15к-дын баш чендеринде Теңир-Тоо этектери ж-а анын түн. тарабындагы аймактарда байырлаганын ырастайт. Т. Асанов.