Difference between revisions of "АТАТҮРК"
м (→top: категория кошуу) |
|||
| (3 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АТАТҮРК Мустафа Кемаль''' (12. 3. 1881, Салоники ‒ 10. 11. 1938, Стамбул) ‒ Түркия Республикасынын негиздөөчүсү <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> анын тунгуч президенти (1923‒38); көрүнүктүү мамлекеттик <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> аскер ишмери. Ататүрк («түрктөрдүн атасы») деген фамилия ага Түркиянын Улуттук улуу жыйыны (парламент, ТУУЖ) тарабынан берилген (1934). Стамбулдагы Аскер академиясын бүтүргөн. ''Жаш түрктөр революциясына (1908),'' Италия-Түркия согушуна (1911‒12), 2-Балкан согушуна (1912‒13) катышкан. | |||
[[File:АТАТҮРК23.png | thumb | none]] | [[File:АТАТҮРК23.png | thumb|none]]1-дүйнөлүк согушта дивизиянын командиринен фронттун командачысына чейин жетип, генерал чинине <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> паша титулуна татыктуу болгон; Дарданеллди коргоодо (1915) көрүнүктүү роль ойногон. Кавказ (1916‒17), Сирия-Палестина (1917‒18) фронтторунда жогорку командачылык кызматын аткарган. 1919-жылдан Анатолияда улуттук-боштондук кыймылына (кемалчылар) жетекчилик кылат. Сакарье дарыясынын жанындагы жеӊиши (1921) үчүн ТУУЖ ага маршал чинин <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> «Гази» («Жеӊүүчү») титулун ыйгарат. Ататүрктүн жетекчилиги астында түрк аскерлери англиялык-грек баскынчыларды өлкөдөн кууп чыгарган (1922). Ататүрк Түрк республикасынын президенти катары өлкөнүн коомдук-саясий, социалдык-экономикалык, маданий турмушунун өзгөрүшү үчүн зор иштерди жасаган. Анын жетекчилиги <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> 1922-жылы султандык бийлик жоюлуп, Түркия республика болуп жарыяланат (29. 10. 1923). Жаӊы сот кодекстерин киргизип, агартуу тармагында жаӊычыл өзгөртүүлөргө жол ачкан, араб алфавитинин ордуна латын алфавитин кабыл алып, түрк тилин өнүктүргөн, эскирген каада-салттарды четке кагып, аял-эркекке бирдей укук берилген <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> европалыктарча кийим кийүүнү киргизген, улуттук маданияттын сакталышына <span cat="ж.кыск" oldv="ж-а">жана</span> өнүгүшүнө шарт түзгөн. Улуттук суверенитет <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> идеологияны жогору коюп, өнөр жай <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> айыл чарбасын жаӊыча өнүктүрүү, күчтүү армияны түзүү, башка мамлекеттер <span cat="ж.кыск" oldv="м-н">менен</span> теӊ укуктуу мамиледе болуу саясатын жүргүзгөн. Бишкек шаарындагы саябакка Ататүрк ысмы берилип, эстелиги тургузулган. | ||
А. Беделбаев. | |||
[[Категория:1-Том]] | |||
10:47, 12 Сентябрь (Аяк оона) 2024 -га соңку версиясы
АТАТҮРК Мустафа Кемаль (12. 3. 1881, Салоники ‒ 10. 11. 1938, Стамбул) ‒ Түркия Республикасынын негиздөөчүсү жана анын тунгуч президенти (1923‒38); көрүнүктүү мамлекеттик жана аскер ишмери. Ататүрк («түрктөрдүн атасы») деген фамилия ага Түркиянын Улуттук улуу жыйыны (парламент, ТУУЖ) тарабынан берилген (1934). Стамбулдагы Аскер академиясын бүтүргөн. Жаш түрктөр революциясына (1908), Италия-Түркия согушуна (1911‒12), 2-Балкан согушуна (1912‒13) катышкан.
1-дүйнөлүк согушта дивизиянын командиринен фронттун командачысына чейин жетип, генерал чинине жана паша титулуна татыктуу болгон; Дарданеллди коргоодо (1915) көрүнүктүү роль ойногон. Кавказ (1916‒17), Сирия-Палестина (1917‒18) фронтторунда жогорку командачылык кызматын аткарган. 1919-жылдан Анатолияда улуттук-боштондук кыймылына (кемалчылар) жетекчилик кылат. Сакарье дарыясынын жанындагы жеӊиши (1921) үчүн ТУУЖ ага маршал чинин жана «Гази» («Жеӊүүчү») титулун ыйгарат. Ататүрктүн жетекчилиги астында түрк аскерлери англиялык-грек баскынчыларды өлкөдөн кууп чыгарган (1922). Ататүрк Түрк республикасынын президенти катары өлкөнүн коомдук-саясий, социалдык-экономикалык, маданий турмушунун өзгөрүшү үчүн зор иштерди жасаган. Анын жетекчилиги менен 1922-жылы султандык бийлик жоюлуп, Түркия республика болуп жарыяланат (29. 10. 1923). Жаӊы сот кодекстерин киргизип, агартуу тармагында жаӊычыл өзгөртүүлөргө жол ачкан, араб алфавитинин ордуна латын алфавитин кабыл алып, түрк тилин өнүктүргөн, эскирген каада-салттарды четке кагып, аял-эркекке бирдей укук берилген жана европалыктарча кийим кийүүнү киргизген, улуттук маданияттын сакталышына жана өнүгүшүнө шарт түзгөн. Улуттук суверенитет менен идеологияны жогору коюп, өнөр жай менен айыл чарбасын жаӊыча өнүктүрүү, күчтүү армияны түзүү, башка мамлекеттер менен теӊ укуктуу мамиледе болуу саясатын жүргүзгөн. Бишкек шаарындагы саябакка Ататүрк ысмы берилип, эстелиги тургузулган.
А. Беделбаев.