Difference between revisions of "АСТУРИЯ"
м (→top: clean up, replaced: м-н → <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> (7), ж-а → <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> (7)) |
м (→top: категория кошуу) |
||
| (2 intermediate revisions by one other user not shown) | |||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АСТУРИЯ–''' тарыхый облус. Испаниянын түндүгүндөгү Бискай булуңунун жээгинде жайгашкан. Аянты 10,604 ''км<sup>2''. Калкы 1 028 244 адам (2018). Батышынан Галисия, чыгышынан Кантабрия <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> түштүгүнөн Кастилия-Леон <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> чектешет. Негизги шаары – Овьедо. Мал чарбасы, дыйканчылык (жүгөрү, буурчак, картошка, тоют өсүмдүктөрү) <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> балык чарбасы, ошондой эле тоо-кен ж. б. оор өнөр жай тармактары өнүккөн. Астуриядан көмүр, сымап, темир, марганец рудалары, жез, вольфрам казылып алынып, электр энергиясы өндүрүлөт. Астурия аймагын адамдар Төмөнкү Палеолит доорунда (100 миң жыл мурун) эле мекендеген. Мезолит доорунда астуриялык деп аталган өзгөчө археологиялык маданият өнүккөн, анын издери көбүнчө деңизге жакын үңкүрлөрдө кездешет. Антикалык авторлор (Плиний Улуу, Помпоний Мела, Страбон) коңшулары кантабралар <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> касташкан астурлардын автохтондук иберий уруусун эскеришет. Б. з. ч. 1-кылымда римдиктердин басып алышы <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> эки уруу (кантабралар <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> иберий уруулары) биригип, басып алуучуларга каршы (Кантабрий согушу б. з. ч. 29–19) күрөшкөн. Узакка созулган каршылыктардан кийин Астурия Галициянын бир бөлүгү <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> бирге 216-жылы өзүнчө провинцияга бөлүнгөн. Рим империясы кулаган соң, аймакты б. з. 6-кылымында Свев <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Вестгот уруулары басып алган. 8-кылымдын башында мусулман экспансиясынын натыйжасында Луго <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Хихон шаарлары мусулмандардын гарнизонуна айланган. Ковадонг алдындагы салгылашта (718) Пелайо жетектеген христиан отряды арабдарды жеңгенден кийин Астурия көз карандысыз королдугу (борбору Овьедо) түзүлгөн. Астурия королдугу Пиреней жарым аралында пайда болгон алгачкы христиан мамлекети болгон. Королдукту 718-жылы Астурияда мавритандык бийликке каршы көтөрүлгөн Вестгот королу Родерихтин мурунку жан сакчысы Пелайо негиздеген. Ал Испаниянын түндүк-батышындагы (Баск өлкөсүнүн батышы) тоолуу аймакты камтыган кичинекей королдуктун королу болуп шайланып, арабдардан көз карандысыздыгын сактап калган. Пелайонун мураскери Фафиланын тушунда (737) Астурия королдугунун аймагы кеңейген. Астурия королдугунун акыркы королу Альфонсо III Улуунун учурунда (866–910) королдук бийлик чыңдалган. Королдук 924-жылга чейин Астурия, кийин Леон королдугу аталган. 1230-жылы Леон королдугу Кастилия <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Леон королдугуна бириккен. 16-кылымда калктын саны өскөн. 18-кылымда Астурия испаниялык билим берүү борборлорунун бирине айланган. Астурияда көмүр <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> темирди системалуу пайдалануунун ачылышы <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> өнөр жай революциясы башталган. Ошол эле учурда Америкага (мисалы, Аргентина, Уругвай, Пуэрто-Рико, Куба <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> Мексика) олуттуу миграция башталган. 1808–13-жылдары Астурия француз баскынчыларына каршы көтөрүлүштүн таянычы. Испанияда болгон жарандык согушта Астурия чоң роль ойногон. 1934-жылы 5-октябрда көтөрүлүштүн натыйжасында Астурияда "Жумушчу-Дыйкан республикасы" жарыяланган. 1937-жылы Астурияны козголоңчул күчтөр басып алган. Республиканы биротоло жеңип, диктатураны орноткондон кийин Франко Астурияны "Овьедо провинциясы" деп атаган. Княздыктын аты <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> статусу провинцияга 1977-жылы Испанияда демократия калыбына келгенден кийин гана кайтарылган. 1982-жылдан Астурия автономиялуу облус.<br> Ш. Керимова | |||
[[Категория:1-Том]] | |||
10:37, 12 Сентябрь (Аяк оона) 2024 -га соңку версиясы
АСТУРИЯ– тарыхый облус. Испаниянын түндүгүндөгү Бискай булуңунун жээгинде жайгашкан. Аянты 10,604 км2. Калкы 1 028 244 адам (2018). Батышынан Галисия, чыгышынан Кантабрия жана түштүгүнөн Кастилия-Леон менен чектешет. Негизги шаары – Овьедо. Мал чарбасы, дыйканчылык (жүгөрү, буурчак, картошка, тоют өсүмдүктөрү) жана балык чарбасы, ошондой эле тоо-кен ж. б. оор өнөр жай тармактары өнүккөн. Астуриядан көмүр, сымап, темир, марганец рудалары, жез, вольфрам казылып алынып, электр энергиясы өндүрүлөт. Астурия аймагын адамдар Төмөнкү Палеолит доорунда (100 миң жыл мурун) эле мекендеген. Мезолит доорунда астуриялык деп аталган өзгөчө археологиялык маданият өнүккөн, анын издери көбүнчө деңизге жакын үңкүрлөрдө кездешет. Антикалык авторлор (Плиний Улуу, Помпоний Мела, Страбон) коңшулары кантабралар менен касташкан астурлардын автохтондук иберий уруусун эскеришет. Б. з. ч. 1-кылымда римдиктердин басып алышы менен эки уруу (кантабралар менен иберий уруулары) биригип, басып алуучуларга каршы (Кантабрий согушу б. з. ч. 29–19) күрөшкөн. Узакка созулган каршылыктардан кийин Астурия Галициянын бир бөлүгү менен бирге 216-жылы өзүнчө провинцияга бөлүнгөн. Рим империясы кулаган соң, аймакты б. з. 6-кылымында Свев жана Вестгот уруулары басып алган. 8-кылымдын башында мусулман экспансиясынын натыйжасында Луго жана Хихон шаарлары мусулмандардын гарнизонуна айланган. Ковадонг алдындагы салгылашта (718) Пелайо жетектеген христиан отряды арабдарды жеңгенден кийин Астурия көз карандысыз королдугу (борбору Овьедо) түзүлгөн. Астурия королдугу Пиреней жарым аралында пайда болгон алгачкы христиан мамлекети болгон. Королдукту 718-жылы Астурияда мавритандык бийликке каршы көтөрүлгөн Вестгот королу Родерихтин мурунку жан сакчысы Пелайо негиздеген. Ал Испаниянын түндүк-батышындагы (Баск өлкөсүнүн батышы) тоолуу аймакты камтыган кичинекей королдуктун королу болуп шайланып, арабдардан көз карандысыздыгын сактап калган. Пелайонун мураскери Фафиланын тушунда (737) Астурия королдугунун аймагы кеңейген. Астурия королдугунун акыркы королу Альфонсо III Улуунун учурунда (866–910) королдук бийлик чыңдалган. Королдук 924-жылга чейин Астурия, кийин Леон королдугу аталган. 1230-жылы Леон королдугу Кастилия жана Леон королдугуна бириккен. 16-кылымда калктын саны өскөн. 18-кылымда Астурия испаниялык билим берүү борборлорунун бирине айланган. Астурияда көмүр менен темирди системалуу пайдалануунун ачылышы менен өнөр жай революциясы башталган. Ошол эле учурда Америкага (мисалы, Аргентина, Уругвай, Пуэрто-Рико, Куба жана Мексика) олуттуу миграция башталган. 1808–13-жылдары Астурия француз баскынчыларына каршы көтөрүлүштүн таянычы. Испанияда болгон жарандык согушта Астурия чоң роль ойногон. 1934-жылы 5-октябрда көтөрүлүштүн натыйжасында Астурияда "Жумушчу-Дыйкан республикасы" жарыяланган. 1937-жылы Астурияны козголоңчул күчтөр басып алган. Республиканы биротоло жеңип, диктатураны орноткондон кийин Франко Астурияны "Овьедо провинциясы" деп атаган. Княздыктын аты жана статусу провинцияга 1977-жылы Испанияда демократия калыбына келгенден кийин гана кайтарылган. 1982-жылдан Астурия автономиялуу облус.
Ш. Керимова