Difference between revisions of "АРИСТОТЕЛЬ"
м (→top: категория кошуу) |
|||
| (4 intermediate revisions by 3 users not shown) | |||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АРИСТОТЕЛЬ''' (б. з. ч. 384, Халкидики жарым аралындагы Стагир шаары – б.з.ч. 322, Эвбея аралындагы Халкида шаары) – байыркы грек элинин улуу философу, Платондун окуучусу, илимпоз энциклопедиячы, перипатетиктердин мектебин негиздөөчү. Б. з. ч. 335-жылы Афиныда өз мектебин уюштурат. Анда өзүнө чейинки философия <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> илимдин жетишкендиктерин жалпылап системага салган, ар түрдүү илим тармагында көп сандаган эмгектерди калтырган <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> анын окуусунда айрым илимдер философиялык өңүттө түшүндүрүлгөн, классификация берилген. Аристотель ырасында илимий философиянын негиздөөчүсү болуп саналат. Аристотелдин философиялык системасын жалпысынан логика <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> метафизика түзөт. Категориялар тууралуу окуусу (маңыз, мамиле, орун, убакыт, салат, сан, аракет, ээлөө, абал) логика <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> метафизиканын чегинде турат. Өзүнүн «Метафизикасында» А. конкреттүү болмуш, нерсе материя <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> форманын биримдиги деп эсептейт да, материяны пассивдүү, чындыктын мүмкүнчүлүгү, ал эми форманы активдүү, нерсенин башаты, маңызы иретинде караган. Нерселердин жаралуу <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> жок болуу проблемаларын чечүү <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> төрт түрдөгү (формалдуу, материалдуу, кыймылдатуучу же жаратуучу, максаттуу) себептер тууралуу окууну иштеп чыккан. «Физика» деп аталган эмгегинде ал мейкиндик, кыймыл, чексиздик, зарылчылык, кокустук ж. б. түшүнүктөрдү терең анализдеген. Анын космологиясында дүйнө төрт элементтен (от, жер, суу, аба) турат деп, эфирдин бешинчи элемент болоору көрсөтүлгөн. Анын «Жан тууралуу» эмгегинде касиеттери <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> түрлөрү (өсүмдүк, сезимдүү жан, акыл эстүү жан) изилденген. Аристотелдин философиялык мурасынын бир бөлүгүн анын коом <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> мамлекеттин өнүгүшүнө арналган көзкараштары түзөт. Ал социалдык саясий көзкараштары боюнча кул ээлөөчүлөр табына ыктаган, кул ээлөөчүлүктү табигый деп билген. Аристотель кул ээлик мамлекетинин формасын үчкө бөлөт: монархия – бир адамдын бийлиги, аристократия – азчылыктын бийлиги, демократия – көпчүлүктүн бийлиги. Булардын ичинен монархияны биринчи катарга коёт. Ал ошондой эле мамлекеттин, үй-бүлөнүн келип чыгышын да изилдеген. Анын пикиринде, мамлекеттин пайда болушуна адамдардын биригип турмуш куруп, өз ара мамиле жасоого умтулушу себеп болгон, башкача айтканда анын чыгышын табигый өнүгүүнүн натыйжасы деп түшүнгөн.<br>Ад.: ''АхмановА. С.'' Логическое учение Аристотеля. М., 1960; ''Зубов В. П.'' Аристотель, М., 1963; ''АльФараби'' Философские трактаты. А.-А., 1970.<br>''Г. Т. Ботоканова.'' | |||
[[Категория:1-Том]] | |||
10:16, 12 Сентябрь (Аяк оона) 2024 -га соңку версиясы
АРИСТОТЕЛЬ (б. з. ч. 384, Халкидики жарым аралындагы Стагир шаары – б.з.ч. 322, Эвбея аралындагы Халкида шаары) – байыркы грек элинин улуу философу, Платондун окуучусу, илимпоз энциклопедиячы, перипатетиктердин мектебин негиздөөчү. Б. з. ч. 335-жылы Афиныда өз мектебин уюштурат. Анда өзүнө чейинки философия менен илимдин жетишкендиктерин жалпылап системага салган, ар түрдүү илим тармагында көп сандаган эмгектерди калтырган жана анын окуусунда айрым илимдер философиялык өңүттө түшүндүрүлгөн, классификация берилген. Аристотель ырасында илимий философиянын негиздөөчүсү болуп саналат. Аристотелдин философиялык системасын жалпысынан логика жана метафизика түзөт. Категориялар тууралуу окуусу (маңыз, мамиле, орун, убакыт, салат, сан, аракет, ээлөө, абал) логика менен метафизиканын чегинде турат. Өзүнүн «Метафизикасында» А. конкреттүү болмуш, нерсе материя менен форманын биримдиги деп эсептейт да, материяны пассивдүү, чындыктын мүмкүнчүлүгү, ал эми форманы активдүү, нерсенин башаты, маңызы иретинде караган. Нерселердин жаралуу жана жок болуу проблемаларын чечүү менен төрт түрдөгү (формалдуу, материалдуу, кыймылдатуучу же жаратуучу, максаттуу) себептер тууралуу окууну иштеп чыккан. «Физика» деп аталган эмгегинде ал мейкиндик, кыймыл, чексиздик, зарылчылык, кокустук ж. б. түшүнүктөрдү терең анализдеген. Анын космологиясында дүйнө төрт элементтен (от, жер, суу, аба) турат деп, эфирдин бешинчи элемент болоору көрсөтүлгөн. Анын «Жан тууралуу» эмгегинде касиеттери жана түрлөрү (өсүмдүк, сезимдүү жан, акыл эстүү жан) изилденген. Аристотелдин философиялык мурасынын бир бөлүгүн анын коом менен мамлекеттин өнүгүшүнө арналган көзкараштары түзөт. Ал социалдык саясий көзкараштары боюнча кул ээлөөчүлөр табына ыктаган, кул ээлөөчүлүктү табигый деп билген. Аристотель кул ээлик мамлекетинин формасын үчкө бөлөт: монархия – бир адамдын бийлиги, аристократия – азчылыктын бийлиги, демократия – көпчүлүктүн бийлиги. Булардын ичинен монархияны биринчи катарга коёт. Ал ошондой эле мамлекеттин, үй-бүлөнүн келип чыгышын да изилдеген. Анын пикиринде, мамлекеттин пайда болушуна адамдардын биригип турмуш куруп, өз ара мамиле жасоого умтулушу себеп болгон, башкача айтканда анын чыгышын табигый өнүгүүнүн натыйжасы деп түшүнгөн.
Ад.: АхмановА. С. Логическое учение Аристотеля. М., 1960; Зубов В. П. Аристотель, М., 1963; АльФараби Философские трактаты. А.-А., 1970.
Г. Т. Ботоканова.