АНТАРКТИКА

АНТАРКТИКА (анти... жана Арктика, башкача айтканда Арктикага каршы жайгашкан аймак) – Жердин түштүк уюл аймагы. Антарктиданы, Атлантика, Тынч жана Инди океандарынын Антартидага жакын жаткан бөлүктөрүн, Уэделл, Росс, Амундсен, Беллинсгаузен деңиздери менен, ошондой эле Түштүк Георгия, Түштүк Сандвичевдер, Түштүк Оркней, Түштүк Шетланд ж. б. аралдарды камтыйт. Антартиканын чек арасы 48–60° түштүк кеңдик (Антарктика конвергенциясынын түндүк алабынын сызыгы) боюнча өтөт. Аянты 52,5 млн км². Абанын температурасы эң төмөн, катуу шамал, кардуу бороон болуп, көбүнчө туман басып турат. Антарктика Жер шарындагы эң катаал, суук аймак, субантарктикалык аймактын эң жылуу айынын орточо температурасы 10°С, эң суук айыныкы 0°Сден –10°Сге чейин. Жылдык жаан-чачыны Чыгыш Антарктиканын жээктеринде 30–50 мм, Антарктика жарым аралынын батыш жээктеринде жана субантарктика аралдарында 1000 ммден ашык. Материк калың муз катмары менен капталган; аралдарды адатта тоо мөңгүлөрү каптаган. Деңиз музунун аянты сезондон сезонго өзгөрүп турат; кыштын аяк ченинде 20 млн км²дей, жайында 2,5 млн км²дей. Үстү жалпак айсбергдер мүнөздүү. Органикалык дүйнөсү Антарктикада өтө жарды, океанда өтө бай. Аралдарда тундра өсүмдүктөрү өсөт; деңизде сүзүүчү канаттуулар көп. Деңиз жаныбарларынан кит, калак буттуулар бар. Алар криль (көп топтолгон) менен тамактанат. 1959-жылдагы Эл аралык келишим боюнча Антарктика демилитаризацияланган бейтарап зона, тынчтык максатка гана пайдаланылат; илимий-изилдөө иштери эркин жүргүзүлөт.
Ад.: Трешников А. Ф. История открытия и исследования Антарктиды. М., 1963; География Антарктиды. М., 1968.

М. Кадыркулов.