Difference between revisions of "АЗОТ ТОПТОО"

Кыргызстан Энциклопедия Жана Терминология Борбору дан
Jump to navigation Jump to search
м (→‎top: категория кошуу)
 
(2 intermediate revisions by one other user not shown)
1 -сап: 1 -сап:
'''АЗОТ ТОПТОО''' – атмосферадагы молекулалык  азотту (N<sub>2</sub>) азоттуу бирикмелерге айландыруу процесси. Азотту ар кандай ''азот топтоочу микроорганизмдер''  (бактериялар, актиномицеттер, ачыткыч козу карындар, козу карындар, көк жашыл балыр­лар) топтойт. Азот топтоо – жаратылышта азоттун айлануусунда чоң роль ойноочу маанилүү биологиялык процесс. 1 ''га'' топурактын үстүндөгү атмосферада 70 миң т  эркин абалдагы азот кармалып турат. Азот  топтоонун натыйжасында анын бир бөлүгү жогорку түзүлүштүү өсүмдүктөр үчүн пайдаланы­лат. Көк жашыл балырлар шалы плантация­сында гектарына бир жылда 200 ''кг'' азот топтойт. Буурчак өсүмдүктөрдөгү түймөк бактерия­лардын аракетинен бир сезондо 100&#8209;250 кгга чейинки азот топуракка сиңирилет. Бул про­цесстин айыл чарба өсүмдүктөрүнүн түшүмдүүлүгүн арт­тыруу <span cat='ж.кыск' oldv='ж&#8209;а'>жана</span> топурактын асылдуулугун жогору­латуу үчүн эң чоң мааниси бар. Ошондуктан чанактуулардын уругун түймөк бактериялардын препараттары <span cat='ж.кыск' oldv='м&#8209;н'>менен</span> аралаштырып себишип, кийинки жылы анын ордуна дан өсүмдүктөрүн ай­дашат. Азот  топтоону изилдөө өтө маанилүү. 1894&#8209;жылы С.Н. Виноградский Азот топтоонун натыйжасында аммиак (NH<sub>3</sub>) пайда болоорун болжолдоп айт­кан. Азыркы убакта азоттун оор изотобун (N<sup>15</sup>) колдонуу <span cat='ж.кыск' oldv='м&#8209;н'>менен</span> жүргүзүлгөн изилдөөлөрдө анын тууралыгы аныкталды. А. Н. Бах Азот топтоону (1934) окистендирүү&#8209;калыбына келтирүүчү ферменттер­дин аракеттеринин натыйжасы деп ойлогон. Молекулалык  азоттун (N<sub>2</sub>) аммиакка (NH<sub>3</sub>) чейин ка­лыбына келиши курамында темир, молибден, магний болгон <span cat='ж.кыск' oldv='ж&#8209;а'>жана</span> электрондорду N<sub>2</sub> ташуучу ферменттик системанын катышуусу <span cat='ж.кыск' oldv='м&#8209;н'>менен</span> ишке ашары ырасталган. Азот  топтоочу ферменттик система N<sub>2</sub>нин калыбына келишин катализдейт. Мында керектелүүчү энергия аденозинтрифосфат­тан (АТФ), калыбына келтиргичтен, мисалы, молекулалык суутектен (Н<sub>2</sub>) же сульфит гидратынан (Na<sub>2</sub>S<sub>2</sub>0<sub>4</sub>) алынат. Ошентип, ферменттердин жардамы <span cat='ж.кыск' oldv='м&#8209;н'>менен</span> жүрүүчү Азот  топтоо кычкылтекти керектебестен эле, калыбына келүүчү процесс болуп саналат. Азот  топтоонун мааниси өтө чоң.                         
'''АЗОТ ТОПТОО''' – атмосферадагы молекулалык  азотту (N<sub>2</sub>) азоттуу бирикмелерге айландыруу процесси. Азотту ар кандай ''азот топтоочу микроорганизмдер''  (бактериялар, актиномицеттер, ачыткыч козу карындар, козу карындар, көк жашыл балыр­лар) топтойт. Азот топтоо – жаратылышта азоттун айлануусунда чоң роль ойноочу маанилүү биологиялык процесс. 1 ''га'' топурактын үстүндөгү атмосферада 70 миң ''т'' эркин абалдагы азот кармалып турат. Азот  топтоонун натыйжасында анын бир бөлүгү жогорку түзүлүштүү өсүмдүктөр үчүн пайдаланы­лат. Көк жашыл балырлар шалы плантация­сында гектарына бир жылда 200 ''кг'' азот топтойт. Буурчак өсүмдүктөрдөгү түймөк бактерия­лардын аракетинен бир сезондо 100‑250 ''кг''га чейинки азот топуракка сиңирилет. Бул про­цесстин айыл чарба өсүмдүктөрүнүн түшүмдүүлүгүн арт­тыруу <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> топурактын асылдуулугун жогору­латуу үчүн эң чоң мааниси бар. Ошондуктан чанактуулардын уругун түймөк бактериялардын препараттары <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> аралаштырып себишип, кийинки жылы анын ордуна дан өсүмдүктөрүн ай­дашат. Азот  топтоону изилдөө өтө маанилүү. 1894‑жылы С.Н. Виноградский азот топтоонун натыйжасында аммиак (NH<sub>3</sub>) пайда болоорун болжолдоп айт­кан. Азыркы убакта азоттун оор изотобун (N<sup>15</sup>) колдонуу <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> жүргүзүлгөн изилдөөлөрдө анын тууралыгы аныкталды. А. Н. Бах азот топтоону (1934) окистендирүү‑калыбына келтирүүчү ферменттер­дин аракеттеринин натыйжасы деп ойлогон. Молекулалык  азоттун (N<sub>2</sub>) аммиакка (NH<sub>3</sub>) чейин ка­лыбына келиши курамында темир, молибден, магний болгон <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> электрондорду N<sub>2</sub> ташуучу ферменттик системанын катышуусу <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> ишке ашары ырасталган. Азот  топтоочу ферменттик система N<sub>2</sub>нин калыбына келишин катализдейт. Мында керектелүүчү энергия аденозинтрифосфат­тан (АТФ), калыбына келтиргичтен, мисалы, молекулалык суутектен (Н<sub>2</sub>) же сульфит гидратынан (Na<sub>2</sub>S<sub>2</sub>0<sub>4</sub>) алынат. Ошентип, ферменттердин жардамы <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> жүрүүчү Азот  топтоо кычкылтекти керектебестен эле, калыбына келүүчү процесс болуп саналат. Азот  топтоонун мааниси өтө чоң.                         


''Б.Бегалиева.''<br>
''Б.Бегалиева.''<br>
[[Категория:1-Том]]

08:37, 12 Сентябрь (Аяк оона) 2024 -га соңку версиясы

АЗОТ ТОПТОО – атмосферадагы молекулалык азотту (N2) азоттуу бирикмелерге айландыруу процесси. Азотту ар кандай азот топтоочу микроорганизмдер (бактериялар, актиномицеттер, ачыткыч козу карындар, козу карындар, көк жашыл балыр­лар) топтойт. Азот топтоо – жаратылышта азоттун айлануусунда чоң роль ойноочу маанилүү биологиялык процесс. 1 га топурактын үстүндөгү атмосферада 70 миң т эркин абалдагы азот кармалып турат. Азот топтоонун натыйжасында анын бир бөлүгү жогорку түзүлүштүү өсүмдүктөр үчүн пайдаланы­лат. Көк жашыл балырлар шалы плантация­сында гектарына бир жылда 200 кг азот топтойт. Буурчак өсүмдүктөрдөгү түймөк бактерия­лардын аракетинен бир сезондо 100‑250 кгга чейинки азот топуракка сиңирилет. Бул про­цесстин айыл чарба өсүмдүктөрүнүн түшүмдүүлүгүн арт­тыруу жана топурактын асылдуулугун жогору­латуу үчүн эң чоң мааниси бар. Ошондуктан чанактуулардын уругун түймөк бактериялардын препараттары менен аралаштырып себишип, кийинки жылы анын ордуна дан өсүмдүктөрүн ай­дашат. Азот топтоону изилдөө өтө маанилүү. 1894‑жылы С.Н. Виноградский азот топтоонун натыйжасында аммиак (NH3) пайда болоорун болжолдоп айт­кан. Азыркы убакта азоттун оор изотобун (N15) колдонуу менен жүргүзүлгөн изилдөөлөрдө анын тууралыгы аныкталды. А. Н. Бах азот топтоону (1934) окистендирүү‑калыбына келтирүүчү ферменттер­дин аракеттеринин натыйжасы деп ойлогон. Молекулалык азоттун (N2) аммиакка (NH3) чейин ка­лыбына келиши курамында темир, молибден, магний болгон жана электрондорду N2 ташуучу ферменттик системанын катышуусу менен ишке ашары ырасталган. Азот топтоочу ферменттик система N2нин калыбына келишин катализдейт. Мында керектелүүчү энергия аденозинтрифосфат­тан (АТФ), калыбына келтиргичтен, мисалы, молекулалык суутектен (Н2) же сульфит гидратынан (Na2S204) алынат. Ошентип, ферменттердин жардамы менен жүрүүчү Азот топтоо кычкылтекти керектебестен эле, калыбына келүүчү процесс болуп саналат. Азот топтоонун мааниси өтө чоң.

Б.Бегалиева.