АБДУМОМУНОВ Токтоболот

АБДУМОМУНОВ Токтоболот (15. 8. 1922-жыл, Чүй облусу, Кемин району, Жаңы-Алыш айылы – 26. 12. 1989-жыл, Бишкек шаары) – улуттук драматургиянын негиз салуучуларынын бири, классик драматург. Кыргыз ССРинин эл жазуучусу (1986), Кыргыз ССРинин искусствого эмгек сиңирген ишмери (1972), Кыргыз ССРинин Токтогул атындагы мамлекеттик сыйлыгынын алгачкы лауреаты (1967).

1938-жылы Фрунзе шаарындагы медициналык техникумун бүткөн. Эмгек жолун Алай районундагы Гүлчө айылында фельдшердик кызмат менен баштап, кийин журналисттик кесипке өткөн. 1941–1959-жылдары аралыгында Кыргыз республикалык радиокомитетинде редактор, Ош облусунун «Ленин жолу» гезитинде котормочу, «Советтик Кыргызстан» журналында бөлүм башчы болуп иштеген. 1959-жылы Кыргызстан жазуучулар союзунун биринчи катчысы, 1974-жылы Кыргыз Республикасынын театр коомунун төрагасы болуп шайланган. Кыргыз драматургиясынын өсүп-өнүгүшү, бүгүнкү күндөгү жетишкен деңгээли Т. Абдумомуновдун аты менен ажырагыс байланышта. Ал көбүнчө моралдык-этикалык темаларга кайрылып, аларды драматургиянын «стилинде» баяндаган. Психологиялык жактан ишенимдүү, жекече мүнөзгө ээ, типтештирилген каармандар тобун жараткан. 1944-жылы анын «Борбаш» аттуу комедиясы Кыргыз мамлекеттик драма театрында коюлган. 1947-жылы нефть изилдөөчүлөрдүн татаал турмушуна арналган «Кумдуу чөл» пьесасын, кийин «Замандаштар» (1948), «Курман» (1950) жана башка пьесаларын жазган. «Тар капчыгай», «Атабектин кызы», «Ашырбай» пьесалары автордун дүйнөлүк драматургия өнөрүнүн жетишкендиктерин өздөштүргөнүн айкындап турат. «Абийир кечирбейт» (1962) Москва жана бир катар башка шаарларда көрсөтүлүп, 1977-жылы анын 400 жолу коюлушу салтанаттуу майрамдалган. «Каркыралар кайтканда» (1965), «Сүйүү жана үмүт», «Бюро жүрүп жатат» (1969), «Жыгылган оогонго күлөт» (1968), «Жарыктык карыларым» (1980) жана башка пьесаларында моралдык актуалдуу маселелер көтөрүлгөн. «Жүкөш» (1940, 1959, 1974), «Сүйүү жана үмүт» (1966), «Тандалган чыгармалар» (1973), «Ашырбай», «Пьесалар» (1982) аттуу китептери жарыкка чыккан. Т. Абдумомунов комедия жанрынын да чебери. Анын калеминен «Эч кимге айтпа», «Маашырбек үйлөнөт», «Алдар көсөө» жана башка комедиялар жаралган. «Атабектин кызы»

драмасында инсандын моралдык-этикалык жактан жетилиши, адеп-ахлагынын жеке калыптанышы сүрөттөлгөн. «Атабектин кызынын» жарыкка келиши кыргыз драматургиясында тарыхый көркөм өнүгүүнүн бийиктөөсүнүн мыйзам ченемдүүлүгүн мүнөздөгөн. Драматургдун «Таалай гүлдестеси» пьесасы (1970) Вьетнам элинин баатырдык күрөшүн чагылдырган. Кыргыз адабиятынын маселелерине байланышкан бир катар публицистикалык жана сын макалалардын автору. Ал СССР Жогорку Советинин жана Кыргыз ССР Жогорку Советинин депутаты болгон. Үч жолу Эмгек Кызыл Туу ордени жана медалдар менен сыйланган. Кыргыз мамлекеттик академиялык драма театрына жана Бишкек шаарынын бир көчөсүнө анын ысымы берилген.
Ад.: Артыкбаев К. XX кылымдагы кыргыз адабиятынын тарыхы. Б., 2004; Садыков А. Токтоболот Абдумомунов (чыгармачылык өнөркана сыры). Б., 2002; А.Садыков