АЛЖИР УЛУТТУК-БОШТОНДУК КҮРӨШҮ

 (1954‒62) 1830-ж. француздук аскерлер адегенде Алжир ш-н, андан соӊ өлкөнүн бүткүл аймагын басып алып, колонияга айландырган. Көптөгөн француздардын келип отурукташуусунун натыйжасында, Алжирге франциялык департамент статусу берилип, бул анын өз алдынча мамлекет катары таанылуусуна тоскоол болуп келген. Ага карабастан, жерг. калк баскынчы ларга катуу каршылык көрсөтүүсүн токтоткон эмес. 1832‒47, 1871‒72-ж. колонизаторлорго каршы бир нече жолу улуттук-боштондук көтөрүлүштөр ийгиликсиз аяктаган. Экинчи дүйнөлүк согуш учурунда алжирлик арабдар көз каранды эместикке жетишүү максатында де Голльду колдошкон, бирок алардын үмүтү акталган эмес. 1954-ж. Алжирдин улуттук-боштондук Фронту (УБФ) жетектеген колонизаторлорго каршы партизандык согуш башталат. Алардын күрөшүн басуу үчүн Франция 1958-жылдан тартып Алжирде 800 миӊ аскерин, авиациясын, согуш-деӊиз флотунун чоӊ бөлүгүн кармап турууга аргасыз болгон. Согуштун жүрүшүндө Алжир эли 1,5 млн адамынан ажыраган, 2 млн кишиси концлагерлерде ж-а түрмөлөрдө отуруп чыккан, жарым млн-го жакыны чет өлкөлөргө качууга мажбур болгон ж-а миӊдеген айыл-кыштактары талкаланган. Алжирдеги узакка созулган согуш француз коомунда да жараканы пайда кылып, Төртүнчү респ-нын кризисине алып келген. 1958-ж. президент болуп шайланган Шарль де Голль согушту улантуунун пайдасыз экендигин түшүнгөн. 1961-ж. референдумда француздардын басымдуу бөлүгү Алжирге өз алдынчалык берүү үчүн добуш беришкен. Кийинки жылы Франция алжирликтердин убактылуу өкмөт башчысы Ахмед Бен Белла м-н жүргүзгөн сүйлөшүүлөрдүн натыйжасында, Алжирдин көз каранды эместиги таанылган ж-а 1962-ж. Алжир Элдик Демократиялык Республикасы жарыяланган. 

А. Орозов.