АЛАНДАР

 (өздөрүн ирондор деп аташат) ‒ иран тилинде сүйлөгөн байыркы көчмөн уруулар. Рим ж-а Византия жазма маалыматтарына караганда А-дар Түш. Каспий, Дон, Кавказга жакын жерде жашаган жарым көчмөн сармат элинен б. з. ч. 1-к-да бөлүнүп чыгышкан. Б. з. 1-к-да А. Азов деӊизинин алабында ж-а Кавказдын талааларында жашашып, Кавказ, Крым, Индия, Кичи Азия, Мидия ж-а Рим империясына чабуул жасап турушкан. 370-ж. гунндардын чабуулунан кийин А. эки бөлүккө бөлүнүп, бир бөлүгү готтор ж-а вандалдар м-н бирге (элдердин улуу көчүү доорунда) Галлия, Испания аркылуу Түн. Африкага (айрымдары азыркы Франциянын аймагына отурукташып, жерг. элдери м-н аралашып кеткен) чейин жетишкен. А-дын экинчи бөлүгү Түн. Кавказ тоолорун карай жылышып, ибер-кавказ урууларына биригишет. 5-к-дын 2-жарымында Түн. Кавказдагы А. кайрадан согуштук-саясий күчтөрдүн бири болгон. 7-к-да Хазар каганатынын курамына убактылуу кирген мезгилде христиан динин кабыл алышкан. 10-к-да мамл. түзүлүшкө ээ болуп, грек алфавитинин негизинде өз жазуусун өнүктүрүп, атактуу Нарт эпосун жаратышкан, чиркөөлөр (Төмөнкү Архыз, Сент) ж. б. ири курулуштар салынып, жогорку мад-ка (Крымдагы Керчен Склеби, Салтово-Маяцкая мад-ты) жетишкен. Алар дыйканчылык ж-а мал чарбачылык м-н кесиптенишкен. А. бир нече топторго (асы, ясы ж. б.) бөлүнгөн. 13-к-да монгол-татарлардын жортуулдарынын ж-а Тимурдун басып алууларынын натыйжасында А. азыркы Румыния, Венгрия (Ясы) аймактарына көчүшкөн, калгандары Борб. Кавказ тоолоруна сүрүлгөн. А. осетиндердин түпкү ата-бабалары болуп саналышат. 14-к-дан ислам дини кеӊири жайылган.

                                                                                                                            Ө. Осмонов.